W związku ze 110. rocznicą powołania Legionów Polskich Stowarzyszenie Tradycyjny Oddział C. i K. Regimentu Artylerii Fortecznej No. 2 – Twierdza Kraków przygotowało wystawę planszową, która ukazuje legiony w nieco innym, odmienionym kształcie. Innowacyjność ujęcia tematyki legionowej polega przede wszystkim na ukazaniu zjawiska, jakim niewątpliwie była ochotnicza służba żołnierzy narodowości austriackiej, czeskiej, etnicznych Hucułów, węgierskiej, włoskiej oraz żydowskiej w formacji o narodowym polskim charakterze.
Przemysław Jaskółowski, współautor wystawy, prezentuje przygotowane na wystawę tablice
Wystawa, jako jedna z pierwszych, pokazuje udział Polowych Drużyn Sokolich w tworzeniu Legionów Polskich. Na planszach pokazane zostały m.in. pierwsza instrukcja umundurowania w „Sokole” oraz 2 pułk ułanów złożony głownie z sokołów. Na planszach znalazły się również kobiety z II brygady związane z „Sokołem”. Autorzy mają nadzieję, że po raz pierwszy rzetelnie zostanie ukazana rola „Sokoła” w czynie niepodległościowym, ponieważ obecnie w historiografii dominuje narracja strzelecka. Wystawa pokazuje, że to „Sokół” był jedną z pierwszych organizacji niepodległościowych, która prowadziła działalność na wielu płaszczyznach.
Do tej pory tematyka legionowa w ujęciu obcych narodowości nie była podejmowana. Według wstępnych szacunków około 8% legionistów nie było Polakami. Odsetek ten dobitnie pokazuje, że sprawa polska podczas I wojny światowej stała się kwestią innych narodowości, które w służbie Legionów Polskich podjęły walkę o niepodległą Polskę.
Należy podkreślić, że Legiony Polskie w strukturach armii austriacko-węgierskiej stanowiły jedną z najliczniejszych narodowych ochotniczych formacji posiadających własne naczelne dowództwo. Mimo tego faktu obecnie Legiony Polskie są zupełnie nieznane poza granicami Polski. Dla porównania, dziesięciokrotnie mniejsza formacja Strzelców Siczowych jest lepiej znana w krajach byłej monarchii naddunajskiej niż Legiony Polskie, chociaż zdecydowanie bardziej zasłużyły się bojowo niż wspomniana formacja ukraińska.
Tym samym wystawa ta został przygotowana przede wszystkim dla odbiorcy zagranicznego, którego wiedzę o Legionach Polskich należy budować od podstaw. Niewątpliwie polski odbiorca w opracowanym materiale znajdzie również dużo ciekawostek, z których może nawet nie zdawał sobie wcześniej sprawy. Jedna z tablic dedykowana jest kobietom w służbie Legionów Polskich, z której będzie można poznać kobiety – kawalerów orderu Virtuti Militari, sanitariuszki z pierwszej linii frontu, w tym takie, które trafiły do rosyjskiej niewoli lub poległy na polu chwały.
Pierwsza prezentacja wystawy miała miejsce na Węgrzech w Szolnok, w Muzeum Damianicsa Janosa podczas konferencji współorganizowanej przez węgierskie Ministerstwo Obrony dedykowanej I wojnie światowej. Wystawa została przetłumaczona na język węgierski co umożliwiło jej odbiór uczestnikom konferencji. Inauguracja nieprzypadkowo miała miejsce na Węgrzech. W Legionach Polskich służyło blisko 650 Węgrów, z których 43 zginęło za Polskę. Przed II wojną światową Węgrzy licznie uczestniczyli w zjeździe byłych legionistów, który miał miejsce w Krakowie, a większość żyjących została udekorowana Krzyżami i Medalami Niepodległości.
Wystawa przez najbliższe cztery lata będzie miała swoje odsłony we wszystkich krajach, których narodowości służyły w Legionach Polskich.
Przemysław Jaskółowski