Działalność Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Śląsku została uhonorowana w szczególny sposób. Za walkę o polskość Śląska oraz udział w Powstaniach Śląskich jedna z głównych ulic Katowic nosi nazwę ul. Sokolskiej. Na tej samej ulicy znajduje się również obelisk upamiętniający powstanie pierwszego gniazda w Katowicach. Natomiast wkład działaczy „Sokoła” w Powstania Śląskie został w czasach II RP wyróżniony orderem Virtuti Militari.
Obelisk upamiętniający wkład „Sokoła” w Powstania Śląskie
Ulica Sokolska
Ulica Sokolska zyskała swoją nazwę w 1922 r., po przyłączeniu Górnego Śląska do Polski. Taką nazwę nosiła aż do wybuchu wojny w 1939 r. W czasach PRL zmieniono nazwę ulicy na Karola Liebknechta oraz gen. dyw. Aleksandra Zawadzkiego. Decyzją Rady Miasta Katowice z 8 października 1990 ulicy przywrócono nazwę Sokolska.
„Sokół” na Śląsku
Mimo, że Śląsk już od średniowiecza znajdował się poza granicami Polski, ludność polska sporadycznie wyrażała swoje przywiązanie do Macierzy. Z wyjątkowo życzliwym przyjęciem spotkał się król Jan III Sobieski, podczas wyprawy pod Wiedeń w 1683 r., co zostało odnotowane przez ówczesnych pamiętnikarzy.
Pierwsze Towarzystwo Gimnastyczne ?Sokół? na Śląsku powstało w Bytomiu 13 października 1895 r. z inicjatywy Józefa Tucholskiego, który został skierowany na Śląsk z Poznania. Do jego zadań należała budowa sieci Towarzystw na terenie Górnego Śląska. Już wkrótce powstało kolejne gniazdo „Sokoła” w Katowicach założone 15 marca 1896 r. Dla Niemców powstanie nowej polskiej organizacji było ogromnym zaskoczeniem, ponieważ uważali oni Śląsk za dawno zdobyty dla Niemiec. Władze pruskie widziały związek z polskim odrodzeniem narodowym na Śląsku w działalności ośrodka poznańskiego, w którym aktywną rolę odgrywali działacze ?Sokoła?, dlatego podjęli intensywną walkę z ruchem sokolim na Śląsku.
Józef Rymer, jeden z czołowych działaczy „Sokoła” na Śląsku, pierwszy Wojewoda Śląski
Przygotowania do powstańczych zrywów
Przygotowania militarne na Śląsku były bezpośrednio związane z ?Sokołem? śląskim, który za pośrednictwem Józefa Dreyzy, utrzymywał stałe kontakty z centralą w Poznaniu. Dreyza przed przybyciem na Śląsk należał do najaktywniejszych działaczy TG ?Sokół? w Poznaniu, pełniąc funkcję naczelnika gniazda. Na Śląsku Dreyza rozpoczął swoją działalność w 1906 r., wykorzystując zdobyte doświadczenie w Poznaniu. Klęska Niemiec w 1918 r. przyczyniła się do aktywizacji środowisk polskich na Śląsku.
Decyzja o powstaniu Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska została zrealizowana 5 stycznia 1919 r. w momencie przybycia Zygmunta Wizy z Poznania do Bytomia, który polecił naczelnikowi Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? na Śląsku Józefowi Dreyzie powołanie organizacji bojowej. Już 11 lutego 1919 r. odbyła się w Bytomiu pierwsza narada komendantów powiatowych pod przewodnictwem Józefa Grzęgorzka. Józef Dreyza 19 lutego 1919 r. stanął na czele Głównego Komitetu Wykonawczego POW, a dzięki jego wstawiennictwu na stanowiskach komendantów powiatowych znaleźli się czołowi działacze sokoli, którzy wcześniej w większości pełnili funkcje naczelników gniazd.
Do wybuchu III Powstania Śląskiego, które rozpoczęło się w nocy 2/3 maja 1921 r., udało się zorganizować aż 265 gniazd ?Sokoła? z około 20 tysiącami członków. Bez wątpienia można stwierdzić, że rola ?Sokoła? w walkach toczonych w okresie Powstań Śląskich była znaczna, a członkowie Związku należeli do najbardziej zaangażowanych powstańców we wszystkich zrywach śląskich.
Rola działaczy ?Sokoła? w Powstaniach Śląskich była ogromna, za co Sokolstwo Śląskie zostało wyróżnione orderem Virtuti Militari, obeliskiem oraz nazwą ulicy w samym centrum Katowic.
Damian Małecki