Trudno jest szukać śladów Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? w Jaśle, wiele dokumentów zostało zniszczonych podczas II wojny światowej. Z opowiadań jeszcze żyjących, którzy pamiętają piękne pokazy ćwiczeń, obchody i akademie prowadzone przez TG ?Sokół? możemy próbować stworzyć zarys działalności tej organizacji – dla naszego portalu pisze p. Justyna Gorczyca
Założyciele „Sokoła” w Jaśle
TG ?Sokół? w Jaśle powstał w 1887 r. głównie za sprawą inteligencji, a także wpływu gniazda ze Lwowa, Krakowa oraz Tarnowa. Założycielami ?Sokoła? byli: inż. Seweryn Biegański (członek lwowskiego ?Sokoła) oraz Karol Biegański (członek ?Sokoła? tarnowskiego). W momencie zakładania Towarzystwa, Jasło liczyło 4500 mieszkańców (obecnie miasto liczy 36 918 mieszkańców) i było małym miasteczkiem. ?Sokół? jako pierwsza organizacja o takim charakterze, miał na celu popularyzowanie sportu i ćwiczeń gimnastycznych. Zebranie założycielskie, 13 września 1887 r. zgromadziło w sali Towarzystwa Kasynowego ponad 20 osób, była to głównie inteligencja jasielska: Klemens Sienkiewicz ? dyrektor gimnazjum, Roman Gabryszewski ? starosta jasielski, dr Karol Biegański, inż. Seweryn Ryszkowski, Adolf Gawlewicz ? profesor gimnazjum. Do tej pory, to słynne Gimnazjum męskie im. Króla Stanisława Leszczyńskiego było jednym miejscem gdzie uprawiano gimnastykę. To właśnie w tym gimnazjum, dyrektor Sienkiewicz pozwolił na odbywanie ćwiczeń na sali gimnastycznej, a profesor A. Gawlewicz uczył gimnastyki.
Prezesem Towarzystwa został Romuald Paluch, zastępcą wybrano Seweryna Ryszkowskiego. Na szczególną uwagę zasługuje tu postać Romualda Palucha, który był bogatym właścicielem dóbr i znanym działaczem obywatelskim. Pomagał on finansowo i materialnie Towarzystwu i był jednym z członków komitetu budowy sokolni.
Statut jasielskiego ?Sokoła? swoje idee formułował następująco: wszechstronne wychowanie fizyczne dla potrzeb społeczeństwa polskiego, a więc pielęgnowanie ćwiczeń gimnastycznych, sportowych i wojskowych w sali gimnastycznej, na boiskach i w terenie oraz wyrobienie tym sposobem w członkach Towarzystwa dzielności, karności i łączności. Statut stawiał także wymagania do kandydatów: Członkiem może być każdy Polak (Polka) o czci nieposzlakowanej, który ukończył 18 lat życia. Wymogiem kolejnym było poddanie pod głosowanie kandydata, który wcześniej musiał być przedstawiony przez dwóch członków Towarzystwa.
Towarzystwo składało się z członków honorowych ? mianowanych przez Walne Zgromadzenie na wniosek Zarządu, członków założycieli ? którzy musieli zapłacić jednorazowo 200 koron na rzecz Towarzystwa, oraz członków zwyczajnych ? którzy zobowiązani byli do zapłaty 2 koron wpisowego oraz wpłaty kwoty raz w miesiącu, którą wcześniej ustalał Zarząd.
Działalność druhów z Jasła
Członkowie ?Sokoła? mieli prawo udziału w ćwiczeniach, korzystania z przyrządów, używania specjalnego ubioru, korzystania z zasobów bibliotek Towarzystwa. Mieli także prawo do udziału w Walnym Zgromadzeniu, jednak czynne i bierne prawo wyboru przysługiwało członkom, którzy co najmniej od trzech miesięcy należeli do Towarzystwa i nie zalegali z opłatami.
Członkowie byli zobowiązani nie tylko do przestrzegania statutu, regulaminu czy uchwał. Mieli zawsze i wszędzie zachowywać się zgodnie z wymogami człowieka honorowego i dobrego Polaka. Po przyjęciu do Towarzystwa, członkowie zwyczajni składali takowe przyrzeczenie, opatrzone własnoręcznym podpisem.
TG ?Sokół? w Jaśle czerpało swoje dochody z różnych źródeł m.in. z wpisowego, składek, z opłat za naukę gimnastyki, za używanie przyrządów gimnastycznych przez osoby nie będące członkami Towarzystwa, za wynajmowanie sali, prowadzenie kina, wystawianie sztuk teatralnych. Ponadto dochody pochodziły z zabaw, koncertów, odczytów, a także darowizn. Największą darowiznę, bo aż w wysokości 4 tys. koron dokonał wspomniany już wcześniej Romuald Palch.
Sekcja sanitarna „Sokoła” w Jaśle
Dla członków ?Sokoła? ważną rolę odgrywało wychowywanie w duchu patriotycznym i tradycji narodowej, czemu miały służyć m.in. organizowane wieczornice w celu uczczenia różnych rocznic narodowych takich jak: uchwalenie konstytucji 3-go Maja, powstania styczniowego, powstania listopadowego, śmierci Adama Mickiewicza, rocznicy bitwy pod Grunwaldem czy powstania kościuszkowskiego. Wieczornicą towarzyszyły często odczyty historyczne, deklamacje Mickiewicza, wystawa obrazów Grottgera, a także wykonywane przez chór sokoli śpiewy patriotyczne. Każda uroczystość była poprzedzona Mszą św.
Na jednej z uroczystości prezes ?Sokoła? Tadeusz Flis powiedział ?(?) Sokolstwo Polskie uważając Kościuszkę jako swego patrona, urządza co roku uroczyste wieczorki oraz by oddać większy hołd jego pamięci, a po wtóre by za przykładem jego wzbudzić w sercach obecnie żyjących uczucie miłości Boga i Ojczyzny oraz wdrożyć w ich mózgi świadomość koniecznej potrzeby przysposobienia w szeregach sokolich wojskowych rezerw i ich stałą gotowość do skutecznego odparcia zapędów nieprzyjacielskich na granicę Ojczyzny (?)?.
O niepodległość
Od 1914 r. ?Sokół? w Jaśle prowadził działalność militarną, tworzył Polowe Drużyny Sokole, organizował zloty doraźne, wszystko w celu przygotowania społeczeństwa do walki. Kilka lat przed I wojną światową zaczęto w Galicji organizować związki wojskowe ?Strzelec? oraz ?Stałe Drużyny Sokole?, w których skład wchodzili właśnie członkowie Towarzystwa. Tymczasowa Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych utworzona w Wiedniu 1912 r. objęła protektorat nad tą akcją. Funkcjonowały wówczas dwa odłamy organizacji niepodległościowych (socjalistyczna i narodowa), pomiędzy którymi dochodziło do konfliktów. Ostatecznie w maju 1914 r. tylko część ?Sokołów? podporządkowała się Piłsudskiemu. Z terenu Jasła zmobilizowanych zostało 400 legionistów.
Inspekcja jasielskiego „Sokoła” w 1932 r. – pierwszy z prawej Józef Haller
TG ?Sokół? przyczyniło się nie tylko do rozwoju kultury fizycznej, ale w dużej mierze do rozwoju klubów sportowych w Jaśle. ?Sokół? potrafił skupić wokół siebie nie tylko młodzież, ale także szerokie warstwy społeczne, wpajając karność i dyscyplinę. Organizacja ta dbała nie tylko o tężyznę fizyczną, ale miała krzepić dumę narodową. ?Sokół? rozwijał poczucie przynależności do narodu, nawiązywał do zrywów powstańczych i do najszlachetniejszych czynów naszych Ojców. Wcześniejsze doświadczenia zostały z powodzeniem wykorzystane w okresie walk o niepodległość w latach 1918-1920.
Justyna Gorczyca
Czy w Twojej miejscowości również działał „Sokół”? Artykuły prosimy przesyłać na adres redakcji.