W okresie przygotowań do walki z zaborcą o wolność Ojczyzny wyróżniały się dwa środowiska: sokole i skautowe. W 1911 r. dh Andrzej Pokrywka założył winiarskie gniazdo „Sokoła”, które działając zgodnie z hasłem „w zdrowym ciele zdrowy duch”, szerzyło kulturę fizyczną i kształtowało świadomość narodową. W ten sposób przygotowywało przyszłych żołnierzy do walki o sprawę polską.
Przygotowania do walki o niepodległość
W 1918 r. Winiary były wsią, położoną na północ od Poznania, w dolinie strugi Wierzbak. Jej mieszkańcy mimo prowadzonej przez zaborców wieloletniej germanizacji, konsekwentnie zabiegali o zachowanie świadomości narodowej, szerzenie oświaty, rozwój gospodarczy i ekonomiczny. Realizując założenia pracy organicznej, powołali do życia Towarzystwo Przemysłowców (1894 r.), oraz Kółko Rolnicze (1903 r.). W latach 1906/1907 dzieci winiarskie brały udział w strajku szkolnym, w obronie nauczania religii, w języku polskim. Później powołano do życia inne stowarzyszenia, m.in. Towarzystwo Czytelni Ludowych i Zjednoczenie Zawodowe Polskie.
Założenie „Sokoła”
Celem była niepodległość, jak napisano „najświętsza sprawa naszego ciemiężonego narodu”. Druhowie oddani tej idei musieli się liczyć z prześladowaniami i szykanami ze strony władz pruskich. Symbolem organizacji był sokół w locie trzymający sztangę do ćwiczeń. W czasie zaborów pełnił on funkcję zakazanego przez władze wizerunku Orła białego.
Skauting
Skauting wychowywał młodzież w duchu polskim i niepodległościowym. Obejmował również wycieczki, ćwiczenia w zespołach, musztrę, podchody, ćwiczenia terenowe, które miały przygotować młodzież do przyszłej walki zbrojnej z zaborcami.
Pierwszy pluton skautowy w Winiarach, składający się m. in. z młodzieży młodszej „Sokoła”, powstał w 1913 r. W 1914 r. dowódcą tego plutonu był Stanisław Saroszewski, późniejszy działacz niepodległościowy i powstaniec. W 1917 r. pluton przekształcił się w drużynę harcerską im. Jana III Sobieskiego, która rok później liczyła 40 druhów i miała sztandar. Członkowie tej drużyny prawie w całości wzięli udział w walkach o niepodległość.
Walki powstańcze
W przygotowaniach do powstania, jak również w walkach zapoczątkowanych 27 grudnia 1918 r., wzięli udział wszyscy członkowie gniazda TG „Sokół” z Winiar, które w końcu 1918 r. liczyło 59 druhów. Wielu z nich walczyło później pod Lwowem oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. Dowódcą powstańczego oddziału winiarskiego, w skład którego wchodzili głównie druhowie „Sokoła”, był Wincenty Pokrywka, zastępcą Franciszek Łagoda, później Antoni Bajerlein.
27 grudnia 1918 r. wieczorem, prezes gniazda „Sokoła” w Winiarach otrzymał rozkaz od komendanta Straży Ludowej – druha Juliana Langego – zorganizowania oddziału z miejscowych żołnierzy. Jego zadaniem było obstawienie wszystkich dróg prowadzących do koszar sołackich i obserwacja tamtejszej załogi niemieckiej. Od godz. 21 przez całą noc i dalej 28 i 29 grudnia winiarskie patrole pilnowały koszar.
28 grudnia 1918 r. grupa żołnierzy pod dowództwem druha Kazimierza Remleina, rozbroiła tabor amunicyjny z trzema oficerami na czele. Zdobyto i zarekwirowano konie i około 20 wozów z amunicją. Tego samego dnia patrol braci Antoniego i Maksymiliana Bajerleinów oraz Marcina Herkowiaka rozbroił oddział 16 żołnierzy niemieckich, zdobywając szesnaście karabinów, amunicję i granaty ręczne. 31 grudnia 1918 r. zajęto Fort VI i VIa, których załogi przeniosły się do koszar sołackich. Z fortów zabrano 1500 karabinów, około 3000 kocy i prześcieradeł, dwa motory elektryczne wraz z całym urządzeniem koszarowym.
Zdobycie hali zeppelinów
Dnia 1 stycznia 1919 r. miejscowy oddział wstąpił do ówczesnego Baonu Nording, którego dowódcą był por. Grześkowiak. 5 stycznia w południe ostatecznie przejęto zeppelinhale, w której były 302 „aparaty lotnicze bez silników, jeden aparat z motorem, około 40 wozów i sań, umeblowanie na dwa pokoje, dynamomaszynę, i.t.p.”. Zdobyty sprzęt w sposób istotny przysłużył się do powstania polskiego lotnictwa wojskowego.
Winiarski oddział powstańczy liczył 70 osób. W styczniu 1919 r. część powstańców wstąpiła do Baonu Nording, część do 1 pułku piechoty (1 pułk Strzelców Wielkopolskich), biorąc udział w walkach o Lwów w 1919 r., część o do 10 pułku piechoty Wielkopolskiej (10 pułk Strzelców Wielkopolskich), kontynuując walkę na froncie zachodnim. Tym samym zasilili oni szeregi tworzącej się Armii Wielkopolskiej.
Katarzyna Stelmachowska
Tekst ukazał się dzięki uprzejmości Rady Osiedla Winiary