W tym roku Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce obchodzić będzie 100. rocznicę powstania. Centralne uroczystości odbędą się 27 kwietnia w Warszawie w Centrum Olimpijskim. To jednak nie jedyna ważna rocznica w tym roku. Dokładnie 30 lat temu rozpoczął się proces odrodzenia idei sokolej po upadku komunizmu. W związku z tymi wydarzeniami druh dr Andrzej Bogucki przygotował okolicznościowe kalendarium.
Od powstania do walk o niepodległość
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” zostało założone 7 lutego 1867 r. przez polskich patriotów we Lwowie. Powstało na wzór „Sokoła” czeskiego, założonego przez Mirosława Tyrsza w 1862 r. „Sokół” lwowski rozpoczął swą pracę pielęgnując tradycję narodową, rozwijać ćwiczenia gimnastyczne i szermiercze. Pierwszymi działaczami „Sokoła” byli m.in. Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Żaplachta-Zapałowicz, Józef Milleret, Jan Dobrzański, Antoni Durski, Żegota Krówczyński i wielu innych. Sokolstwo polskie prężnie się rozwinęło zgodnie z hasłem „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Powstały następnie nowe gniazda i związki sokole na ziemiach polskich pod zaborami. Powstały dobrze zorganizowane związki sokolstwa polskiego w Niemczech, USA, Francji oraz w różnych skupiskach polskich na świecie. Rozwijano wszędzie ideę sokolą. Zasługą sokolstwa jest także niepodważalny fakt, że „Sokół” zapoczątkował zorganizowany polski ruch sportowy i harcerski. Później sokolstwo aktywnie i czynnie włączyło się do walki o niepodległość Polski w latach 1914-1922.
ZTG „Sokół” w Polsce
W 1919 r. powstał Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, którego prezesami do 1939 r. byli: mec. Bernard Chrzanowski 1919-1923, hrabia Adam Zamoyski 1923-1936, płk. dypl. Franciszek Arciszewski 1936-1939. W latach międzywojennych sokolstwo rozwinęło silnie swoje struktury, prowadząc pracę patriotyczno-wychowawczą oraz sportową, szczególnie rozwijając gimnastykę. W latach okupacji niemieckiej i sowieckiej sokolstwo stanęło do obrony Ojczyzny. Sokoli jako żołnierze walczyli w kampanii wrześniowej 1939 r., w szeregach żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, wśród żołnierzy polskiego państwa podziemnego, szczególnie w ZWZ-AK. Niezliczona liczba sokołów zginęła w obronie Ojczyzny, inni zostali zamordowani w kacetach i łagrach.
W latach 1939-1988 sokolstwo polskie w kraju miało zakaz legalnej działalności. Po wojnie komuniści i socjaliści rządzący Polską nie pozwalają na legalizację „Sokoła”. Toteż przez prawie 50 lat sokoli w Polsce działają w konspiracji. Na emigracji znaleźli się niektórzy działacze i przywódcy „Sokoła”. W Wielkiej Brytanii organizuje się sokolstwo na czele z prezesem Franciszkiem Arciszewskim. Powstają na emigracji związki i gniazda sokole. Legalna i nieprzerwana praca i działalność sokola rozwija się w Polish Falcons w USA i Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” we Francji. Istnieją bliskie kontakty sokołów w kraju i na emigracji. W Anglii powstały nowe gniazda sokole, gdzie założono Związek Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii.
Odrodzenie
Nadszedł listopad 1988 r. Komunistyczne rządy miały się ku końcowi. W dziejach Polski rozpoczął się nowy okres. Sokoli przystąpili, w następstwie przemian demokratycznych w Polsce, do rejestracji gniazd sokolich w kraju oraz swojego związku. Sokolstwo przetrwało w kraju chociaż w latach 1939-1988 nie posiadało zarejestrowanego Towarzystwa.
W 1989 r. sokoli w Polsce rozpoczęli działalność zmierzającą do odnowienia Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Zaczęły wznawiać legalną działalność gniazda sokole. Jako pierwsze w 1989 r. rejestrują się gniazda sokole: 10 stycznia 1989 r. TG „Sokół” Warszawa-Macierz, 28 lutego 1989 r. TG „Sokół” Inowrocław, 14 marca 1989 r. TG „Sokół” Gniewkowo, 22 czerwca 1989 r. TG „Sokół” Bydgoszcz-Macierz, 6 listopada 1989 r. TG „Sokół” Poznań. Były to pierwsze gniazda związkowe powstałe w 1989 r. Sokoli zadecydowali o ujawnieniu się i zarejestrowaniu działalności Związku.
3.09.1989 Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Bydgoszcz – Macierz, z inicjatywy dr. Wacława Kocona, przedwojennego członka zarządu w Bydgoszczy, zorganizowało w Bydgoszczy z udziałem 108 sokołów z Polski Zjazd Sokolstwa, na którym jednogłośnie postanowiono powołać Związek Sokołów Polskich.
8-10.09.1989 r. w Drzonkowie odbył się Światowy Zlot Sokoła, na który przybyło 39 uczestników z Polski i 6 z Francji. Bez porozumienia z istniejącymi i zarejestrowanymi już gniazdami Towarzystwami Gimnastycznymi „Sokół” i bez upoważnienia zlot ten zorganizowało, Stowarzyszenie Turystyczno-Sportowe „Sokół” w Drzonkowie k/ Zielonej Góry, które powstało w czasach komunistycznych w 1984 r. Widząc niebezpieczne poczynania nomenklatury postkomunistycznej niektórzy sokoli z zarejestrowanych gniazd udali się na ten zlot. Na zlot nie przybyli wyłącznie sokoli, którzy stanowili jedynie grupę kilkunastu osób. Na zlot przybyli także działacze klubów sportowych, turystycznych „Sokół”, kluby olimpijczyka „Sokół”, LZS-y i inne.
8-10.09.1989 z udziałem 39 osób w tym części sokołów, powołano 21 osobową Tymczasową Radę Odrodzenia Sokoła (TROS) na czele z Konradem Firlejem, w skład której weszli m. in. sokoli z Bydgoszczy, Warszawy, Krakowa. Do TROS wszedł z Warszawy Robert Ziembiński, z Bydgoszczy Marian Doliński i Andrzej Bogucki.
10.09.1989 odbył się w Częstochowie Akt Hołdowniczy z udziałem przedwojennych sokołów z Tarnopola, którzy na Jasnej Górze złożyli swoje sztandary.
ZTG „Sokół”
18.11.1989 w Inowrocławiu, z inicjatywy i na zaproszenie Henryka Łady, z udziałem 19 sokołów, odbyło się zebranie założycielskie Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. Wybrano tymczasowy komitet i zarząd założycielski na czele z prezesem Zbigniewem Okorskim.
21.02.1990 r. w Warszawie odbył się z udziałem przedstawicieli 5 gniazd (Gniewkowo, Inowrocław, Gdańsk, Warszawa, Bydgoszcz) Zjazd Założycielski Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce. W zjeździe wzięli udział delegaci gniazd sokolich: Kunegunda Drzewucka, Stefania Klimczak (TG „Sokół” Gniewkowo), Stanisław Janiak, Krzysztof Lewandowski (TG „Sokół” Inowrocław), Bolesława Rogatka, Izabella Stern (TG „Sokół” Gdańsk), Zbigniew Okorski, Robert Ziembiński (TG „Sokół” Warszawa, Marian Doliński, Andrzej Leonard Bogucki (TG „Sokół” Bydgoszcz).
1.03.1990 Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce decyzją Komitetu ds. Młodzieży Kultury Fizycznej w Warszawie został pod pozycją 91 wpisany do rejestru. Było to zgodne z obowiązującym prawem. Od tego momentu Związek działa nieprzerwanie.
10.11.1990 r. w Bydgoszczy Fordonie z udziałem 58 delegatów gniazd odbył się pierwszy w Polsce Zjazd Wyborczy Rady Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, na którym wybrano władze Związku na czele ze Zbigniewem Okorskim jako prezesem oraz Andrzejem Leonardem Boguckim jako sekretarzem generalnym.
W Poznaniu 9 października 1991 r. odbył się Światowy Zjazd Związków Sokołów Polskich z udziałem: Związku Sokołów Polskich w Ameryce (Polish Falcons of America), Związku Sokołów Polskich w Wielkiej Brytanii, Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Litwie, Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Niemczech. Na tym historycznym Zjeździe został uznany Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce jako główna oficjalna organizacja sokola spadkobierca Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce sprzed 1939 r. Ponadto ZTG „Sokół” w Polsce został odznaczony „The Official Falcon Seal” (Oficjalną Pieczęcią Sokoła USA), a działacze sokoli w Polsce zostali odznaczeni Krzyżami Legii Honorowej Sokolstwa Polskiego USA i Wielkiej Brytanii oraz Gwiazdami Zasługi.
Andrzej Bogucki