Powstanie „Sokoła” i jego statut
Wpływ na utworzenie Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? w Jaśle miały między innymi aktywizacja elementów demokratycznych oraz rozwój ruchu robotniczego i ludowego, a przede wszystkim inteligencja. W momencie narodzin ?Sokół? był pierwszą organizacją mającą na celu rozwój fizyczny młodzieży, sportu i popularyzację ćwiczeń gimnastycznych. W tym czasie na terenie Jasła nie istniała tego typu organizacja, ani nie było żadnych prywatnych szkół gimnazjalnych. Jedynym ośrodkiem trudniącym się prowadzeniem gimnastyki było Gimnazjum Męskie im. Króla Stanisława Leszczyńskiego założone w roku 1886 i cieszące się dużym uznaniem nie tylko społeczeństwa jasielskiego. ?Sokół? w Jaśle założony został w 1887 roku, niemały wpływ na założenie tego gniazda miały działające już inne Towarzystwa jak: we Lwowie, Krakowie i Tarnowie. Jasło, jako małe miasteczko, w okresie tworzenia Towarzystwa liczyło około 4,5 tys. mieszkańców.
Inteligencja zakłada „Sokoła”
Idea jasielskiego ?Sokoła? zrodziła się wśród inteligencji jasielskiej, a jego założycielami byli inż. Seweryn Ryszkowski, były członek ?Sokoła? lwowskiego oraz Karol Biegański z ?Sokoła? tarnowskiego. Na skutek odezwy i zaproszenia podpisanego przez kilku przyjaciół idei ?Sokoła?, w dniu 13 września 1887 roku w Sali Towarzystwa Zaliczkowego zebrało się przeszło dwadzieścia osób. Grupę tę tworzyła inteligencja, między innymi: Klemens Sienkiewicz ? dyrektor gimnazjum, Roman Gabryszewski ? starosta jasielski, dr Karol Biegański, inż. Seweryn Ryszkowski i Adolf Gawalewicz ? profesor gimnazjalny. Po dość gorliwej i krytycznej dyskusji stwierdzono, że byt ?Sokoła? w Jaśle jest zapewniony, choćby tylko sam komitet tymczasowy przystąpił do Towarzystwa. Dyrektor Sienkiewicz zezwolił na odbywanie ćwiczeń gimnastycznych w Sali gimnazjum, a profesor tegoż gimnazjum Adolf Gawalewicz ofiarował się udzielać początkowo bezpłatnie dla członków ?Sokoła? nauki gimnastyki. Uchwalono przyjąć odczytany projekt statutu i otwarto listę członków nowego ?Sokoła?. Listę tę podpisało 20 członków. W miesiącu październiku liczba członków wzrosła do 35 osób. Pierwszym prezesem Towarzystwa wybrano Romualda Palcha znanego z obywatelskiej działalności. Jego zastępcą został Seweryn Ryszkowski. Początkowo do Wydziału wybrano Karola Biegańskiego, Stanisława Zajchowskiego. Adolfa Gawalewicza, Edmunda Storcha, Antoniego Gorżabka i Wojciecha Nalepę. W tym samym miesiącu Wydział ukonstytuował się, wybierając sekretarza Karola Biegańskiego, kierownika Adolfa Gawalewicza, skarbnika Antoniego Garżabkę i gospodarza Wojciecha Nalepę.
Romuald Palch, pierwszy prezes ?Sokoła? był bogatym właścicielem dóbr. Świadczył znaczną pomoc finansową dla Towarzystwa. Był jednym z członków Komitetu Budowy Sokolni, przyczyniając się również materialnie do jej budowy. Po ustąpieniu z prezesury był nadal wydziałowym.
Statut i działalność
Podstawą działalności Towarzystwa był statut normujący najważniejsze sprawy i zasady obowiązujące członków. Obok nazwy, siedziby i godła określał cel i środki Towarzystwa, za pomocą których zdążano do celu. Zawierał także skład Towarzystwa, jego fundusze, strukturę władz oraz zasady rozwiązania Towarzystwa. W pierwszych latach statut jasielskiego ?Sokoła? wzorował się na statutach przyjętych od sokołów w Rzeszowie i Tarnowie, uzupełniając i przyjmując zmiany w latach późniejszych, zatwierdzonych reskryptami c.k. Namiestnictwa z dnia 16 stycznia 1903 roku. Jedynym najstarszym dokumentem jasielskiego statutu jest statut z roku 1903.
Swoje cele i zadania statut formułował następująco: ?Zadaniem Towarzystwa jest pielęgnowanie ćwiczeń gimnastycznych, a w szczególności gimnastyki higieniczno ? racjonalnej i wychowawczej?. Zadania te realizowało jasielskie Towarzystwo poprzez: utrzymywanie zakładu gimnastycznego dla członków i udzielanie w nich nauki gimnastyki z uwzględnieniem gier i zabaw gimnastycznych oraz ćwiczeń sportowych; utrzymywanie szkoły gimnastycznej dla uczniów i uczennic, udzielanie nauki szermierki, jazdy konnej, jazdy na kole, wiosłowania, pływania, ślizgania na łyżwach, strzelania do celu, itp.; kształcenie sił nauczycielskich, urządzanie strzelnic i ćwiczeń polowych; urządzanie odczytów, wykładów, wspólnych obchodów i zabaw towarzyskich. Przytoczone normy statutowe pozwalają z pewnością stwierdzić, że głównym celem Towarzystwa było fizyczne odrodzenie narodu za sprawą organizowania ćwiczeń fizycznych dla dorosłych i młodzieży.
Justyna Gorczyca