Polskie harcerstwo, będące jednym z najważniejszych ruchów młodzieżowych w historii naszego kraju, zawdzięcza swoje początki działalności Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. To właśnie w szeregach tej patriotycznej organizacji, która powstała w 1867 r. we Lwowie, zrodziły się idee i warunki umożliwiające rozwój skautingu na ziemiach polskich.
„Sokół” od początku stawiał sobie za cel nie tylko rozwój fizyczny swoich członków poprzez gimnastykę i sport, ale także kształtowanie postaw patriotycznych, budzenie ducha narodowego oraz przygotowanie młodego pokolenia do służby ojczyźnie w trudnych czasach zaborów. To z tego środowiska wyłonili się pionierzy polskiego harcerstwa, którzy dostrzegli w skautingu szansę na wychowanie młodzieży w duchu niezależności i odpowiedzialności.
Początki „Sokoła” sięgają Galicji, gdzie pod zaborem austriackim istniała nieco większa swoboda działania niż w zaborach rosyjskim, czy pruskim. Organizacja szybko rozrosła się na inne regiony, tworząc sieć tzw. gniazd, czyli lokalnych oddziałów. Na przełomie XIX i XX wieku „Sokół” stał się prawdziwą kuźnią patriotyzmu – organizowano tam nie tylko zajęcia sportowe, ale także odczyty, dyskusje i wydarzenia kulturalne, które miały podtrzymywać polską tożsamość. W tym kontekście pojawienie się w 1910 r. książki Roberta Baden-Powella „Scouting for Boys” okazało się przełomowe. Dzieło to, opisujące zasady skautingu, trafiło w ręce młodych działaczy „Sokoła”, którzy dostrzegli w nim potencjał do rozbudzenia aktywności młodzieży. Kluczową postacią był Andrzej Małkowski, młody lwowski patriota i członek „Sokoła”, który podjął się przetłumaczenia książki na język polski i zaadaptowania jej idei do polskich realiów.
Małkowski, zainspirowany skautingiem, nie działał w próżni – to właśnie infrastruktura i doświadczenie „Sokoła” umożliwiły mu organizację pierwszych drużyn skautowych. Sale gimnastyczne, boiska i zaplecze organizacyjne towarzystwa stały się miejscem, gdzie młodzi ludzie uczyli się zasad skautingu, takich jak współpraca, samodoskonalenie i służba bliźnim. W 1911 r. powstały pierwsze formalne organizacje skautowe, które później przekształciły się w harcerstwo (decyzja o powstaniu harcerstwa zapadła we Lwowie 26 lutego 1911 r. podczas spotkania zarządu „Sokoła”). „Sokół” odegrał w tym procesie rolę fundamentalną. Instruktorzy i członkowie towarzystwa, mający doświadczenie w pracy z młodzieżą, stali się naturalnymi liderami nowych drużyn. Co więcej, „Sokół” wnosił do harcerstwa silny pierwiastek patriotyczny – w czasach, gdy Polska nie istniała na mapie, zarówno towarzystwo, jak i harcerstwo kładły nacisk na wychowanie w duchu walki o niepodległość.
Wpływ „Sokoła” na harcerstwo był wielowymiarowy. Poza wsparciem organizacyjnym i ideowym, towarzystwo przekazywało młodym harcerzom konkretne umiejętności – od sprawności fizycznej, takiej jak marsze czy gimnastyka, po zdolności przywódcze i organizacyjne. W wielu przypadkach pierwsze drużyny harcerskie działały jako sekcje przy gniazdach „Sokoła”, co ułatwiało ich rozwój i integrację z lokalnymi społecznościami.
Harcerstwo, które wyrosło z „Sokoła”, szybko zyskało popularność, stając się masowym ruchem młodzieżowym. W okresie międzywojennym, a także w czasie II wojny światowej, harcerze odgrywali kluczową rolę w walce o wolność Polski, co było naturalnym przedłużeniem ideałów wpajanych przez TG „Sokół”. Dzięki temu towarzystwu polski skauting nie był jedynie kopią zachodnich wzorców, ale ruchem głęboko zakorzenionym w narodowej tradycji i potrzebach społeczeństwa żyjącego pod zaborami. „Sokół” dał harcerstwu nie tylko początek, ale i solidne podstawy, które pozwoliły mu przetrwać i rozwijać się przez kolejne dekady, stając się symbolem polskiego ducha i zaangażowania młodego pokolenia w budowanie lepszej przyszłości.
Artur Ilczuk
Foto. ArchiwumHarcerskie.pl