Według najnowszych danych z raportu Komendy Głównej Polowych Drużyn Sokoła w Polsce dla zarządu Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce od 15 sierpnia 2018 do 15 sierpnia 2020 roku druhowie zasilający Polowe Drużyny Sokole z całego kraju odbyli ponad 96 zgrupowań taktycznych oraz szkoleniowych, 24 strzelania z broni palnej, 22 marsze kondycyjne, oraz wsparli 14 akcji charytatywnych, biorąc w nich czynny udział lub będąc współorganizatorami.
Od początku utworzenia Polowych Drużyn Sokoła w naszym kraju co najmniej 680 osób przeszło przez nasze szeregi. Z tego grona 41 druhów zasiliło szeregi Wojsk Obrony Terytorialnej, 14 zostało żołnierzami zawodowymi, 5 odbyło służbę w Narodowych Siłach Rezerwowych, 2 druhów wybrało służbę w Policji, a jeden został funkcjonariuszem Służby Więziennej. W szkoleniach, kursach i zawodach strzeleckich organizowanych przez Polowe Drużyny Sokoła udział wzięło co najmniej 3 tys. osób w całym kraju. Poza szkoleniami proobronnymi druhowie z całej Polski biorą udział w akcjach charytatywnych, m.in. takich jak opieka nad miejscami pamięci narodowej, oddawanie krwi, zbiórki żywności dla domów dziecka oraz dla weteranów na Kresach, biegi oraz zawody charytatywne, a także zbiórki pieniędzy na cele dobroczynne.
Obecnie PDSy największe pododdziały znajdują się w Tarnowie oraz Lublinie. Lubelski PDS stworzył również pierwszy sokoli klub strzelecki. Ponadto PDS istnieją w Knurowie, Lesznie, Warszawie, Stalowej Woli Istnieją plany powołania kolejnych drużyn, które ze względu na ograniczenia związane z epidemią czekają na realizację.
Z inicjatywy gniazd lokalnych zorganizowano również kilkudniowe ćwiczenia o charakterze proobronnym, takie jak „TATAR 2018” organizowany przez lubelski PDS oraz „OBROŃCA 18” organizowany przez stalowowolskie Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”.
Z inicjatywy prezesa Związku druha Damiana Małeckiego w omawianym okresie odbył się również ogólnopolski cykl szkoleń dofinansowany przez Funduszu Inicjatyw Obywatelskich w ramach programu ”Pro defensione, pro historia”. Ćwiczenia mające na celu wzmocnienie rozwoju społeczności lokalnych poprzez wsparcie oddolnych inicjatyw obywatelskich o charakterze proobronnym i historycznym przeprowadził ówczesny komendant Marek Kasperski.
W kwietniu 2020 roku nastąpiła zmiana na stanowisku Komendanta Głównego PDS. Druh Mateusz Derylak ze Stalowej Woli decyzją zarządu Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce objął dowództwo w Naczelnej Komendzie Polowych Drużyn Sokolich. Mianowanie nastąpiło po złożeniu dymisji przez druha Marka Kasperskiego. Nowy komendant ma w założeniach zakładanie i rozwój kolejnych gniazd Polowych Drużyn Sokolich w naszym kraju, ujednolicenie umundurowania oraz zgranie istniejących gniazd do równego poziomu wyszkolenia, zgodnego ze standardami szkolenia lekkiej piechoty. Ma również powstać system reagowania w sytuacjach kryzysowych, takich jak klęski żywiołowe i pandemie, co wiąże się też z ustaleniem sokolego systemu łączności radiowej. W roku bieżącym (2020) naszym obowiązkiem będzie przegląd PDS-ów na terenie całego kraju, organizowanie kursów dla dowódców oraz młodszych dowódców, kursu lekkiej piechoty dla druhów oraz ogólnopolskiego zjazdu Polowych Drużyn Sokolich związanego z 25-leciem podpisania współpracy z Ministerstwem Obrony Narodowej.
Historia
Powstanie Towarzystwa Gimnastycznego we Lwowie w 1867 r., było związane m.in. z wnioskami, jakie nasunęły się po upadku powstania styczniowego. Otóż okazało się, że nawet najbardziej patriotyczna młodzież nie jest w stanie wygrać w starciu z regularnym wojskiem, ze względu na chociażby takie mankamenty jak: brak wyszkolenia wojskowego, słaba dyscyplina, niewystarczająca wytrzymałość na trudy, słaba kondycja fizyczna uniemożliwiająca skuteczny pościg lub zorganizowany, szybki odwrót.
Doskonale sprawy te znał jeden z założycieli Towarzystwa, który w czasie powstania walczył w randze majora. Mowa tu o Janie Żalplachcie-Zapałowiczu. Nic więc dziwnego, że w „Sokole” oprócz rozwijającej ciało i silną wolę gimnastyki były takie dyscypliny jak szermierka, jazda konna, czy strzelectwo. Zresztą ćwiczone masowo przed I wojną światową układy gimnastyczne z wykorzystaniem karabinów lub kos można traktować jako elementy musztry.
Ćwiczenia członków Polowych Drużyn Sokoła przed 1914 r.
Utworzenie PDS
Mimo jednoznacznych skojarzeń „Sokół” lwowski starał się nie nawiązywać bezpośrednio do tradycji wojskowych, aby nie zrażać do siebie władz (dzięki czemu posiadał dużą autonomię i możliwość działania). Dopiero nabrzmiewające zagrożenie wojenne spowodowało, że zdecydowano o uznaniu ćwiczeń wojskowych za równorzędne z gimnastyką w „Sokole”. Decyzję tą podjęto na XVIII zjeździe delegatów sokolich we Lwowie 16 października 1910 r. którą można uznać za początek historii Polowych Drużyn Sokoła.
Stopniowo zaczęto wyodrębniać w niektórych gniazdach część umundurowanych sokołów, których głównym zajęciem był trening militarny. Na przykład w Krakowie już od 1906 r. powstał regulamin tzw. organizacji członków umundurowanych, w której prowadzono zwiększoną ilość strzelań itp. Pod koniec 1911 r. podobną organizację przyjęto również w Towarzystwie stanisławowskim. W 1912 roku napięcia związane z wojnami bałkańskimi spowodowały, że i część członków Sokolstwa i ogół społeczeństwa zaczęły wymagać od organizacji sokolej podjęcia szkolenia wojskowego. Trzeba również przyznać, że takie szkolenie prowadziły już inne organizacje np. z kręgu ruchu strzeleckiego i dalsze wstrzymywanie się „Sokoła” groziło odpływem młodych członków do innych formacji.
W tych warunkach 29 października 1912 r. zjazd delegatów Sokolstwa we Lwowie wezwał wszystkie gniazda do tworzenia Stałych Drużyn Sokolich, a 10 grudnia uchwalono regulamin SDS. Jednocześnie zadbano o rozwój zaplecza drużyn poprzez zniesienie składek dla nowych członków doń wstępujących i utworzenie tzw. skarbu sokolego. Tym samym rozpoczął się okres gorączkowego rozbudowywania formacji, którego skutkiem, było osiągnięcie imponującej liczby co najmniej 7 tysięcy członków Stałych Drużyn Sokolich w przededniu I wojny światowej.
Błękitny Generał
Gen. Józef Haller związał się z Polowymi Drużynami Sokoła powstającymi pod egidą Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w 1911 r. Generał Józef Haller zajmował się m.in. militaryzacją „Sokoła”, a także spolszczeniem ruchu skautowego i przekształceniem go w harcerstwo. Był jednym z organizatorów około 150 Sokolich Drużyn Polowych (znanych też jako Stałe Drużyny Sokoła lub Polowe Drużyny Sokoła) w Galicji, liczących przed wybuchem wojny od 7-14 tys. druhów i harcerzy. Uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej w maju-czerwcu 1919 r. W październiku 1919 r. gen. Józefowi Hallerowi powierzono dowództwo Frontu Pomorskiego, utworzonego w celu pokojowego i planowego zajęcia Pomorza, przyznanego Polsce na mocy ustaleń traktatu wersalskiego. Zgodnie z planem przejmowanie ziem pomorskich rozpoczęło się 18 stycznia 1920 r. Poszczególne miejscowości przejmowano od wycofujących się wojsk niemieckich aż do 11 lutego 1920 r., kiedy to ostatni żołnierze opuścili Gdańsk.
W 1920 r. Gen. Józef Haller otrzymał funkcję Generalnego Inspektora Armii Ochotniczej, przy organizowaniu której położył duże zasługi. W czasie Bitwy Warszawskiej dowodził Frontem Północnym. Wchodził też w skład Rady Obrony Państwa (lipiec-sierpień 1920). Na jego wezwanie w momencie największego zagrożenia zgłosili się wszyscy Sokoli zdolni do noszenia broni, którzy wraz z harcerzami prawie w całości utworzyli pierwszą dywizję ochotniczą. W sumie pod rozkazy Błękitnego Generała zgłosiło się prawie 100 tys. ochotników, których wysokie moralne tchnęło zwycięskiego ducha w osłabione oddziały, przyczyniając się do zwycięstwa nad bolszewikami.
druh Mateusz Derylak,
Komendant Główny PDS
*Historia PDS pochodzi z tekstu druha Mateusza Olejnika o początkach Stałych Drużyn Sokolich.