Na rynku wydawniczym ukazała się kolejna pozycja książkowa poświęcona ruchowi sokolemu. Autorem najnowszej publikacji pt. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” na drodze do wolności jest historyk dr Andrzej Bogucki, w latach 1999-2007 prezes ZTG „Sokół” w Polsce.
Książka A. Boguckiego to jedna z cenniejszych publikacji, które ukazała się w ostatnich latach. Jej największą wartością jest to, że podejmuje zagadnienia, które dla historiografii „Sokoła” pozostały szerzej nieznane. Publikacja składa się z trzech rozdziałów. Szczególnie cenny jest rozdział drugi, w którym autor opisuje dzieje TG „Sokół” w latach 1939-1989, najmniej znany okres w dziejach Sokolstwa Polskiego.
Rozdział pierwszy autor poświęca historii „Sokoła” pod zaborem pruskim. Jednak znalazło się w nim wiele informacji, które zainteresują przeciętnego członka „Sokoła”. Z lektury rozdziału pierwszego dowiemy się między innymi skąd wzięło się sokole powitanie „Czołem!”, do dziś zresztą używane wśród druhów. Bardzo ważną częścią rozdziału jest opracowanie materiałów znajdujących się w archiwach w Niemczech. Dokumenty te potwierdzają żywe zainteresowanie organizacją sokolą nie tylko niemieckiej Policji, ale także najważniejszych czynników państwowych i polityków niemieckich okresu zaborów (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, cesarz Wilhelm II). Bardzo często są to materiały, które do tej pory w pracach historyków się nie znalazły. Dzięki pracy Boguckiego możemy się z nimi po raz pierwszy zapoznać. Autor rozwija pierwszą część publikacje o dzieje „Sokoła” w Bydgoszczy i cenne biografie najważniejszych sokołów z terenu Pomorza do 1939 r.
Rozdział drugi zatytułowany Zarys dziejów zniewolonego Sokolstwa Polskiego 1939-1989 autor poświęca wydarzeniom, które przez wiele lat były przez historyków pomijane, o których pisano niewiele lub wcale. Autor sięga do niedostępnych wcześniej archiwów, m.in. Instytutu Pamięci Narodowej, które rzucają zupełnie nowe światło na wydarzenia z lat 1939-1989. Wskazuje także na potrzebę podjęcia dalszych badań, co powinno stanowić wskazania dla historyków w przyszłości. W tym wypadku szczególnie cenne będą badania dotyczące strat osobowych Sokolstwa Polskiego w latach 1939-1945 oraz te dotyczące zagarniętego majątku organizacji. Sam autor podkreśla szczególną rolę konspiracji sokolej, która na okupowanych, a następnie zajętych przez ZSRR ziemiach polskich stanowiła depozytariusz idei sokolej, dzięki której organizacja mogła się odrodzić w 1989 r.
Bogucki szczegółowo przedstawia próby wznowienia powojennej działalności przez poszczególne gniazda „Sokoła” oraz stosunek do nich władz komunistycznych. W publikacji po raz pierwszy znalazła się informacja o prowadzonej przez władze komunistyczne w latach 1945-1989 szczegółowej inwigilacji wybranych członków organizacji sokolej oraz o nielegalnych strukturach w okresie PRL, do których można zaliczyć powstałe w 1949 r. w Łodzi „Towarzystwo Antykomunistyczne”, które pierwotnie nazywane było „Sokoły”. Z całą pewnością niemałe zainteresowanie wzbudzi to, że autor nie waha się podać nazwisk tajnych współpracowników i donosicieli, których akta wytworzyły Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego i administracji PRL. Publikacja nie pomija związków, działalności i współpracy z komunistycznymi organizacjami współcześnie znanych działaczy „Sokoła”, z których część znana jest z tego, że wznawiała działalność gniazd sokolich po 1989 r. Bogucki ukazuje też wszystkie próby reaktywacji „Sokoła” w całym okresie powojennym, ze szczególnym uwzględnieniem zaangażowanych w nie osób, o których biogramy również jest wzbogacona publikacja.
Wszystkich członków i sympatyków ruchu sokolego zainteresuje na pewno rozdział trzeci, który autor poświęcił najnowszym dziejom Sokolstwa Polskiego w latach 2013-2020. Autor przybliża w nim najważniejsze wydarzenia i sylwetki najbardziej aktywnych w ostatnich latach druhów „Sokoła” (w tym pierwszy publikowany biogram obecnego prezesa ZTG „Sokół” w Polsce druha Damiana Małecki). Znalazły się w nim teksty poświęcone obchodom 150-lecia Sokolstwa Polskiego w Senacie RP, ale także ubiegłorocznym (2019) uroczystościom 100-lecia powstania Związku Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w Polsce oraz relacje z wielu innych wydarzeń organizowanych lub współorganizowanych przez członków „Sokoła” w ostatnich latach. Dodatkowym atutem publikacji jest zamieszczona na końcu Złota Karta Sokolstwa Polskiego, która obejmuje wykaz wszystkich osób odznaczonych Zaszczytną Odznakę Sokolą (do 15 maja 2020 r.). Publikację uzupełniają liczne fotografie przedstawiające dawnych i współczesnych nam druhów „Sokoła” w Polsce i na świecie.
Z całą pewnością jest to pozycja godna polecenia wszystkim sympatykom, członkom”Sokoła” i historykom. Pytaniem otwartym pozostaje, czy wskazania i praca Boguckiego znajdzie swoich następców?
Damian Małecki