9 marca 2021 r. w Bydgoszczy, w galerii Biblioteki Głównej Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, odbył się wernisaż wystawy: „W drodze do niepodległości. Kanadyjski przystanek OBÓZ KOŚCIUSZKO w Niagara-on-the-Lake, 1917-1919”.
Na wstępie jednoznacznie należy zaznaczyć, że to głównie polscy sokoli wywodzący się z Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” w USA tworzyli kadrę i rzesze ochotników przyszłych żołnierzy Armii Polskiej we Francji, późniejszej „Błękitnej Armii”, dowodzonej przez sokolego Generała Józefa Hallera. Sponsorem wystawy jest m.in. Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, które również zakładali sokoli. Pierwszym prezesem został wybrany dr med. Teofil Starzyński, wybitny działacz Związku Sokolstwa Polskiego w Ameryce.
Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP) to najstarsza na świecie niezależna, samopomocowa organizacja byłych polskich żołnierzy, działająca nieprzerwanie od 1921 roku. Kwatera główna znajduje się w Nowym Jorku na Manhattanie w należącym do Okręgu 2. SWAP „Domu Weterana Polskiego”. Mieści się tu również organizacyjne archiwum i powstałe w 1996 roku Muzeum Tradycji Oręża Polskiego.
Wernisaż
Organizatorami przenośnej wystawy jest Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze, Fundacja Kultury i Biznesu w Łodzi oraz Biblioteka Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. Wernisaż przebiegał w okresie pandemii koronawirusa, toteż zgromadził niewielką ilość osób. Zastosowane zostały obostrzenia przestrzegania obowiązujących zasad sanitarnych. Jednak całość przebiegu zostało jednocześnie filmowane i opublikowane na kanale YouTube. Dzięki tej technice można było podzielić się wiedzą z osobami z różnych stron Polski i nie tylko.
W imieniu organizatorów, wszystkich przybyłych powitała pani kustosz mgr Barbara Maklakiewicz, zastępca Dyr. ds. Organizacji i Usług, która omówiła związki hallerczyków, niektórych bohaterów wystawy, z Bydgoszczą. Następnie przemawiał i otworzył uroczystość prof. dr hab. Jarosław Burczyk, Prorektor ds. Nauki UKW, który podziękował organizatorom i pogratulował twórcom wystawy. Kolejne wystąpienie było pana Wojciecha Grochowalskiego z Fundacji Kultury i Biznesu w Łodzi, współpracującego ze Stowarzyszeniem Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP), który omówił i przybliżył zaprezentowane na wystawie kolekcje zdjęć i opisów. W dalszej części zostało wysłuchany nagrany wykład z panią dr Anittą Maksymowicz, autorką wystawy. Po wykładzie dr Andrzej Bogucki, reprezentujący sokołów i hallerczyków, został poproszony do przedstawienia swojej 30-letniej współpracy ze Stowarzyszeniem Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP) oraz zaprezentowania dziesięć publikacji książkowych dotyczących gen. Józefa Hallera i Hallerczyków i ich związków z Bydgoszczą.
Całość spotkania było transmitowane na kanale YouTube UKW. Po uroczystości Odbyła się projekcja filmu dokumentalnego z wycieczki weteranów z USA do Polski w 1927 r. Następnie goście zwiedzili wystawę. Warto dodać, że ukazała się zaprezentowana na wystawie ciekawa publikacja poświęcona postaci Józefa Sierocińskiego (1891-1955), autorstwa Anny Marii Adamus.
Wystawa
„Wystawa autorstwa dr Anitty Maksymowicz z Muzeum Ziemi Lubuskiej w Zielonej Górze pokazuje na unikatowych zdjęciach i dokumentach, pochodzących w większości z nowojorskiego archiwum Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Ameryce (SWAP), Obóz rekrutacyjny do Armii Polskiej, tworzonej we Francji, nazwany Obozem Kościuszko, założony w Niagara-on-the-Lake w Kanadzie. Wystawę przygotowano na 100-lecie czynu zbrojnego Polonii amerykańskiej.
Wystawa składa się ze 116 obiektów: zdjęć oprawionych w ramy o różnych formatach, banerów i plansz, z opisami w języku polskim i angielskim. Składają się na nią fotokopie zdjęć i dokumentów, plakatów, listów, wspomnień, szkiców, a także reprodukcje obrazów. Na zdjęciach ukazano funkcjonowanie obozu, przez który przeszło – począwszy od jego powstania w październiku 1917 aż do rozwiązania w marcu 1919 r. – ponad 22 tysiące polskich ochotników, głównie ze Stanów Zjednoczonych. Rekruci, za zgodą Stanów Zjednoczonych, szkoleni byli na terenie Kanady przez oficerów kanadyjskich za pieniądze francuskie. Dużą rolę w przygotowaniach do powstania obozu i uzyskania zgody władz trzech państw na jego powstanie, tj. Francji, Stanów Zjednoczonych i Kanady, odegrał Ignacy Jan Paderewski. Dowódcą obozu był Kanadyjczyk płk Arthur D’Orr LePan.
Zdjęcia prezentowane na wystawie obrazują warunki życia rekrutów, żołnierską musztrę i ćwiczenia, czas wolny, uroczyste wydarzenia i obozową codzienność – wszystko poczynając od czasów rekrutacji, aż po wyjazd żołnierzy z Kanady przez USA do Francji. Obóz Kościuszko odegrał także istotną rolę w historii miasta Niagara-on-the-Lake. Jego mieszkańcy w owym czasie okazali wielką pomoc, wsparcie i sympatię polskim rekrutom. Wystawa prezentowana jest w Polsce od 2017 r. w ośrodkach akademickich, bibliotekach, domach kultury, galeriach i muzeach miejskich.
Przy tej okazji pokazywany jest wzruszający film dokumentalny „Z wycieczki Stowarzyszenia Weteranów do Polski” z 1927 r., na którym kamera towarzyszy weteranom i ich rodzinom w objeździe kraju (pociągiem) od chwili przybycia statku do Polski. Pokazane są piękne unikatowe zdjęcia z Gdyni, Gniezna, Poznania, Częstochowy, Katowic, Krakowa, Zakopanego, Marcinkowic, Nowego Sącza, Borysławia, Lwowa, Równego, Wilna, Warszawy, Wilanowa, Radzymina i Łodzi. Są defilady wojskowe, widać pola Mazowsza, Wołynia i Polesia, ukazano wiele historycznych postaci, w tym gen. Józefa Hallera i gen. Mariusza Zaruskiego, dziarskich powstańców styczniowych, witających weteranów w Warszawie. Jest to skrócona wersja filmu zrealizowanego przez IPN, w oryginale film trwa 84 min i ukaże się na płycie DVD wydanej przez IPN w Warszawie w 2021 roku. Film został przekazany do Archiwum IPN przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej w Ameryce, rekonstrukcję kopii wykonała Filmoteka Narodowa Instytut Audiowizualny”.
Andrzej Bogucki