W kwietniu przypada 187. rocznica urodzin oraz 157. rocznica śmierci Mieczysława Romanowskiego, poety epoki romantyzmu, wielkiego patrioty, uczestnika Powstania Styczniowego. Przy tej okazji warto wspominać Romanowskiego, również jako postać nierozerwalnie złączoną z polskim Sokolstwem. Zarówno jego twórczość literacka, nasycona miłością Ojczyzny, umiłowaniem polskiej historii i tradycji, jak i działalność na polu walki wyzwoleńczej, czynią Romanowskiego przykładem patrioty, który swoim życiem ukazywał idee Sokolstwa.
(…) Twarz wyrazista, tryskająca siłą i zdrowiem, oko bystre, pełne ognia, prawdziwie sokole, pierś szeroka, ruchy elastyczne, energiczne a świadczące o wyrobionej sile. Patrzyłem w niego jak w tęczę. I wziął mnie w serdeczną niewolę – a gdy z chłopięcia wyrosłem w młodzieńca, miałem dla niego cześć i miłość młodszego brata (…) – Tymi słowami Tadeusz Romanowicz, pierwszy prezes Związku Sokolego, charakteryzuje w „Księdze pamiątkowej ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie” (1892) postać Mieczysława Romanowskiego[1].
Romanowicz dalej wspomina: (…) Bardzo już dawno – przed trzydziestu kilku laty – była we Lwowie mała, bardzo niedostatecznie urządzona salka gimnastyczna przy ulicy Szerokiej (dzisiaj Kopernika). Kto ją utrzymywał, kto w niej uczył gimnastyki – nie pamiętam. Pamiętam tylko, że w tej salce, jako wyrostek zaledwie 14-letni, poznałem – pierwszego Sokoła. (…)[2] .
Tadeusz Romanowicz widział w poecie wzór sokolstwa[3]: (…) uczyniłem to dlatego, bo w tym żołnierzu – poecie bardziej niż w którejkolwiek ze znanych mi wybitniejszych postaci naszych, zasada „zdrowa dusza w zdrowem ciele” znalazła piękne, skończone, zupełne urzeczywistnienie (…)[4]. Romanowicz opisuje i zachwyca się niezwykłymi cechami charakteru oraz tężyzną fizyczną poety żołnierza:
(…) I dziś – ilekroć jestem w gronie Sokołów, szukam go wzrokiem – bo on w tem gronie koniecznie znaleźć się powinien (…)[5]. Ten Sokół nad Sokołami – pierwszy na boisku gimnastycznem i pierwszy na Sali fechtunkowej, niezrównany jeździec, strzelec celny – umiał noce trawić nad żmudną nauką zwłaszcza dziejów i rzeczy ojczystych, aby na tym gruncie rodzimym wzrastał i rozwijał się poetycki jego talent – umiał twardo na chleb pracować – umiał z godnością znosić więzienne udręczenia – umiał, gdy znowu dla narodu godzina walki i zawodów wybiła, rzucić siebie całego na ołtarz ofiarny, zerwać najserdeczniejsze więzy, jakie go właśnie wtedy do życia przywiązały, poświęcić piękną przyszłość, która się talentowi jego otwierała – bo wiedział, że gdy burza nad ziemią ojczystą się sroży, Sokołowi nie chować się w gnieździe (…)[6].
Mieczysław Jan Juliusz Romanowski urodził się 12 kwietnia 1834 r. w Żukowie na Pokuciu w obwodzie kołomyjskim w rodzinie szlacheckiej herbu Bożawola. Rodzice kładli duży nacisk na wychowanie religijne i patriotyczne syna. Uczęszczał do szkoły publicznej w Kołomyi, następnie do Gimnazjum w Stanisławowie, a w roku 1857 ukończył wydział prawniczy Uniwersytetu Lwowskiego[7]. Romanowski był już wtedy autorem wielu utworów lirycznych i kilku powieści. Związany był z Biblioteką Ossolińskich, współpracował z pismami „Nowiny”, „Dziennik Literacki”, „Dzwonek”. Prowadził działalność oświatową wśród młodzieży rzemieślniczej. Debiutował w 1854 r. poematem Chorąży. W 1861 r. wydał poemat „Dziewczę z Sącza”, nawiązujący do tematyki wojen szwedzkich[8]. Rok później wydał dramat historyczny „Popiel i Piast”[9].
Od 1862 r. był zaangażowany w działalność konspiracyjną. Jako dowódca oddziału młodzieży lwowskiej ruszył do powstania, został jednak aresztowany. Walczył w oddziale Marcina Borelowskiego „Lelewela” w stopniu kapitana jako adiutant dowódcy. Poległ w bitwie pod Józefowem 24 kwietnia 1863 r.[10]. Wśród 27 poległych był również komisarz województwa lubelskiego Gustaw Wasilewski[11].
(…) I pośpieszył na boje. Gdy w styczniu r. 1863 wybuchło wreszcie powstanie, Romanowski był jednym z pierwszych, którzy poszli z pomocą walczącym braciom (…). Żył lat dwadzieścia dziewięć zaledwie. Miłość ojczyzny bohaterską stwierdził śmiercią! (…)[12]. Romanowicz, opisując bohaterską śmierć poety –powstańca, ubolewa, że ten nigdy oficjalnie nie stał się jednym z Sokołów: (…) I grom go nie minął. Legł jak bohater na polach Józefowa – a wróg, jakby przeczuwał, jaki to potężny dąb runął, jeszcze się haniebnie pastwił nad ciałem poległego żołnierza –poety (…). Gdyby on dziś był między nami! Jakżeby do sokolej drużyny wyciągnął ramiona, jakżeby wszystkich braterskim chciał objąć uściskiem, jakążby silną a zdrową powitał nas pieśnią!… (…)[13].
Postać Romanowskiego uczczona została w wielu utworach literackich[14]. Wincenty Pol wspomina poetę:
(…)
Był
młodzianem dwóch wieńców – daj mu Boże trzeci!
I niechaj wiekuista światłość duszy świeci.
Złóżcie ze czcią dwa wieńce na poczciwym grobie,
I niechaj się nad nim słowik w ciszy lasów
żali…
On się
dobrze zasłużył dla – więc powiedzcie sobie:
W ślad dobrze zasłużonych nam potrzeba dalej[15].
Mieczysław Romanowski pochowany został prawdopodobnie na cmentarzu parafialnym w Józefowie Biłgorajskim[16], gdzie postawiono pomnik ku czci Powstańców Styczniowych.
Pamięć o bohaterach 1863 r. trwa wśród mieszkańców Józefowa oraz okolic. Przy szosie Józefów – Osuchy znajduje się pomnik Mieczysława Romanowskiego. W centrum miasta postawiono pomnik ku czci bohaterów roku 1863 i drugiej wojny światowej, gdzie podczas świąt państwowych składane są kwiaty. Szkoła Podstawowa w Józefowie nosi imię Mieczysława Romanowskiego. Bardzo ciekawe i zasobne są zbiory Izby Pamięci Mieczysława Romanowskiego mieszczące się w tamtejszej szkole[17]. Jedną z ulic Józefowa nazwano imieniem poety powstańca.
W ramach projektu „Na Szlakach Historii” członkowie Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Sanoku oraz Stowarzyszenia „Edukacja ponad Granicami” odwiedzają i upamiętniają miejsca niezwykle ważne, zarówno dla samej społeczności lokalnej danego regionu, jak i dla całego narodu polskiego. Członkowie Stowarzyszeń wędrowali po Roztoczu, odwiedzając miejsca pamięci Powstania Styczniowego na Lubelszczyźnie, w tym wiele miejsc związanych z osobą Mieczysława Romanowskiego.
Anna Sebastiańska
[1] Księga pamiątkowa ku uczczeniu dwudziestej piątej rocznicy założenia Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” we Lwowie, Lwów 1892, s.5.
[2] Księga pamiątkowa…, s.5.
[3] Przewodnik Gimnastyczny „Sokół”, nr 9 (1939), s. 1.
[4] Księga pamiątkowa…, s.7.
[5] Księga pamiątkowa…, s.5.
[6] Księga pamiątkowa…, s.5.
[7] Felicya z Wasilewskich Boberska, Mieczysław Romanowski. Lwów: Wydawnictwo Fundacyi im. śp. Felicyi z Wasilewskich Boberskiej, 1893, s. 1-3.
[8] Felicya z Wasilewskich Boberska, Mieczysław Romanowski…, s. 28-29.
[9] Kazimierz Wróblewski, Mieczysław Romanowski : (w 40. rocznicę zgonu poety), „Związek Wydawniczy”, Lwów 1903, s. 1-4; Kazimierz Wróblewski, O Mieczysławie Romanowskim, Wydawnictwo Książek Pożytecznych, Kraków 1910, s. 1-7.
[10] Gustaw Bolesław Baumfeld, Mieczysław Romanowski : studyum ideowe i literackie, nakł. Księgarni Feliksa Westa; E. Wende i Sp. ; (Drukarnia Feliksa Westa). Warszawa 1909, s. 15.
Felicya z Wasilewskich Boberska, Mieczysław Romanowski…, s.34; Kazimierz Wróblewski, Mieczysław Romanowski…, s. 15-16; ; Kazimierz Wróblewski, O Mieczysławie Romanowskim…, s. 24.
[11] https://twojahistoria.pl/encyklopedia/leksykon-bitew/bitwa-pod-jozefowem-24-kwietnia-1863/ (dostęp 2.4.2020).
[12] Wybór pism Mieczysława Romanowskiego ułożył, krótkim wstępem i objaśnieniami zaopatrzył Antoni Januszewski. Kraków 1910, s. 6.
[13] Księga pamiątkowa…, s. 5.
[14] Gustaw Bolesław Baumfeld, Mieczysław Romanowski…, s. 64.
[15] Wiersz poświęcony Mieczysławowi Romanowskiemu. Tenże wiersz Wincentego Pola w: Kilka kart z krwawego rocznika : 1863, F. A. Brockhaus, Lipsk, 1864, str. 23, tylko pod innym tytułem: VII. Pamięci Mieczysława Romanowskiego w dniu nabożeństwa za duszę jego.
[16] Józefów (inne nazwy: Józefów Biłgorajski, Józefów Ordynacki, Józefów Roztoczański) – miasto w woj. lubelskim, w powiecie biłgorajskim, położone nad rzeką Niepryszką, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Józefów. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. zamojskiego.
[17] http://muzea.ngo24.eu/web/bilgorajski-jozefow-szkola.html (dostęp 2.4.2020).