Sokoli Fordońscy obchodzili 120. lecie powstania Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. W 2015 r. przypada 120-lecie powstania Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. Tradycja zobowiązuje do przypomnienia tamtych wydarzeń. Sokoli Fordońscy postanowili uczcić tą niezwykle wyjątkową rocznicę i wspomnieć o tych wszystkich sokołach, którzy włączyli się w cichą, patriotyczną walkę o tożsamość narodową Polaków w II Rzeszy Niemieckiej. Walka trwała długo, trafnie nazywana – jak w tytule historycznego polskiego serialu Telewizji Polskiej z lat 1979-1981 – ?Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy?. Dzisiaj żyjemy w zupełnie odmiennych warunkach społeczno-politycznych. Polska i Niemcy są członkami Unii Europejskiej. Wiele się zmieniło, jednak Sokolstwo Polskie trwa dalej. To w dzisiejszych rozproszonych niestety gniazdach sokolich są silne i trwałe fundamenty Sokolstwa Polskiego.
40 lat „Sokoła” w Bydgoszczy
Obchody 120-lecia historycznego Związku
W Zespole Pałacowo-Parkowym w Ostromecku, nazywanym ?Bydgoskim Wilanowem?, w niedzielę 23 sierpnia 2015 r. Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego w Bydgoszczy wspólnie z Towarzystwem Gimnastycznym ?Sokół? II Bydgoszcz ? Fordon im. gen. Józefa Hallera obchodziło uroczystość 120-lecia powstania Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. Uroczystość była podzielona na dwie części koncertową i towarzysko wykładową. Część pierwsza zorganizowana była przez Towarzystwo Polsko ? Niemieckie, które zaprosiło bardzo wielu zacnych gości z Bydgoszczy i różnych innych miejscowości, a wśród nich delegatów Sokoła Fordońskiego, na już III. Artystyczną Podróż z Towarzystwem Polsko-Niemieckim w Bydgoszczy. Towarzystwo to ma bardzo ciekawą ofertę kulturotwórczą dla Polaków i Niemców w Unii Europejskiej. Koncert odbył się na tarasie widokowym barokowego XVIII w. Starego Pałacu Mostowskich w Ostromecku na skraju wiślanej skarpy. Odbył się przepiękny koncert w wykonaniu bydgoskich artystów w części 1. Kwartetu Smyczkowego ?Arte con Brio? i w części 2. Orkiestry Dętej ?Brda? pod batutą Orlina Bebenowa. Koncert prowadził Pan Zdzisław Pruss wraz z Panią Kamilą Łączną. Ponadto w Starym Pałacu odbył się wernisaż wystaw, rzeźb brązowych Aleksandra Dętkosia, obrazów i fotografii Justyny Jułgi oraz fotografii Karla-Heinza Krugera. Pośród znamienitych zaproszonych wielu gości, w uroczystości uczestniczyli m. in. Teresa Piotrowska – Minister Spraw Wewnętrznych, od 1994 r. członek Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? i Reinhard Giesen – Konsul Generalny Republiki Fedreralnej Niemiec. Wszyscy uczestnicy uroczystości zostali poczęstowani smacznym tortem. Serdecznie dziękujemy Towarzystwu Polsko ? Niemieckiemu za zaproszenie nas na swoją uroczystość.
Złota Karta „Sokoła” w Bydgoszczy z 1926 r.
Wykłady historyczne, ważna uchwała
Następnie członkowie Towarzystwa Gimnastycznego ?Sokół? II Bydgoszcz ? Fordon im. gen. Józefa Hallera oraz zaproszeni historycy spotkali się w ?Saloniku Włoskim? znajdującym się w klasycystycznym XIX. wiecznym Pałacu Nowym, gdzie odbyły się wykłady na temat historii i czasów współczesnych Sokolstwa Polskiego. Zostały przedstawione 3 wykłady: 1/ Henryk Skrzypiński, członek honorowy TG ?Sokół? II B-F, żołnierz gen. Władysława Andersa, ?Przyczyny i skutki Paktu Ribbentrop ? Mołotow?. 2/ Roman Krężel – wiceprezes, ?Struktury Sokolstwa Polskiego w 2015 r.: Związek Towarzystw Gimnastycznych ?Sokół? w Polsce ? Warszawa, prezes Antoni Belina Brzozowski, Rada Odrodzonych Towarzystw Gimnastycznych ?Sokół? ? Kraków, prezes Konrad Firlej, Towarzystwa Gimnastyczne ?Sokół? w Polsce (gniazda niezrzeszone), koordynator Damian Małecki, 3/ Andrzej Bogucki ? prezes, ?Geneza powstania 15 września 1895 r. Związku Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim?. Po wykładach, przy kawie i kolacji, odbyła się dyskusja. Podjęto Uchwałę, która została przyjęta jednomyślnie, 20 głosów za:
?My Sokoli Polscy zebrani 23 sierpnia 2015 r. w Ostromecku, w związku ze zbliżającą się w 2017 r. 150. rocznicą założenia Sokolstwa Polskiego zwracamy się do wszystkich druhów i druhen prowadzących wszystkie gniazda i związkowe struktury sokole w Polsce, odpowiedzialnych o przyszłość Sokolstwa w Polsce, o odrzucenie wszelkich animozji i sporów i przystąpienie do zorganizowania jednego silnego Związku Sokolstwa Polskiego (nazwa robocza). Czołem Sokołom Polskim!?.
Wpis bp. Władysława Bandurskiego w Złotej Karcie „Sokoła” bydgoskiego
Związek Sokołów Wielkopolskich
Do 1893 r. w Księstwie Poznańskim, które wchodziło w skład państwa II Rzeszy Niemieckiej, powstały gniazda sokole w: Inowrocławiu, Poznaniu, Bydgoszczy, Szamotułach, Gnieźnie, Pleszewie, Ostrowie, Śremie, Kruszwicy oraz poza Księstwem – w Berlinie. W dniu 3 kwietnia 1887 r. w Gnieźnie podczas pierwszego spotkania przedstawicieli pruskich towarzystw sokolich opracowany został wspólny program działania w zakresie haseł, komend, stroju, barw i oznak sokolich. Kolejne spotkanie delegatów pięciu gniazd, które uznano za I Zjazd Sokołów Wielkopolskich, odbyło się w 1889 roku w Bydgoszczy. W dniach 1-3 lipca 1893 r. w Inowrocławiu odbył się I Zlot Sokołów Wielkopolskich. Na Zlot ten szczególnie starannie przygotowany, przybyło około 500 osób. Dnia 29 lipca 1893 r. odbył się w Poznaniu zjazd delegatów gniazd sokolich, na którym wybrano zarząd i zostało formalnie zatwierdzone utworzenie Związku Sokołów Wielkopolskich. Związek z biegiem lat objął nie tylko Wielkie Księstwo Poznańskie, ale i obszar Prus Zachodnich nazywanych przez Polaków Prusami Królewskimi, oraz Śląsk. Do nowo powstającego Związku przystąpiło 9 gniazd sokolich: Inowrocław, Poznań, Bydgoszcz, Kruszwica, Gniezno, Szamotuły, Pleszew, Ostrów i Berlin. Gniazdo w Śremie chwilowo pozostało poza Związkiem. Podczas tego zjazdu wybrano też Wydział Związku Sokołów Wielkopolskich w składzie: dr Józef Krzymiński – prezes, Bernard Chrzanowski – wiceprezes, dr Dionizy Karchowski – sekretarz, Teofil Preiss – skarbnik, Wiktor Gładysz – naczelnik oraz radni Kazimierz Gączerzewicz i dr Tomasz Drobnik. Po dwóch latach do ZSW należały 33 gniazda sokole na 40 istniejących. Ustalono, że wszystkie gniazda wielkopolskie wraz z berlińskim będą organizować co 3 lata zloty żupowe (czeska nazwa okręgu).
Bernard Chrzanowski
Związek Sokołów Wielkopolskich przystąpił do tworzenia nowych gniazd. W latach 1893-1895 założono siedemnaście gniazd sokolich na ziemiach zaboru pruskiego. W prowincji Prusy Zachodnie z inicjatywy sokołów bydgoskich i inowrocławskich z Józefem Krzymińskim na czele założono gniazdo TG ?Sokół? w Toruniu. Następne gniazda powstały w Gdańsku, Grudziądzu, Chełmie, Chełmży, Wąbrzeźnie i Pelplinie. Na Śląsku utworzono gniazda sokole w Wrocławiu, w Bytomiu i w Katowicach. Natomiast w środkowych Niemczech, po berlińskim powstało drugie gniazdo w Charlottenburgu. Zakładano gniazda sokole również w Wielkim Księstwie Poznańskim: w Witkowie, Trzemesznie, Strzelnie, Wągrowcu, Miłosławiu, Kościanie oraz dwa gniazda w Poznaniu (na Wildze i Jeżycach), w Mogilnie, Nakle, Gostyniu, Buku, Śremie i Wrześni. W 1896 r. powstały gniazda w Środzie Wlkp., Obornikach, Koźminie, Krotoszynie, Pakości i Wyrzysku. Ważnym momentem było rozszerzenie struktury organizacyjnej Związku poza Wielkie Księstwo Poznańskie. Zakładanie gniazd sokolich na terenie Prus Zachodnich i Śląsku było inicjowane odgórnie przez ZSW. Rozwój liczebny ZSW w okresie prezesury Józefa Krzymińskiego był znaczący. W 1895 r. do Związku należało 26 gniazd sokolich; kilka było poza strukturą ZSW. Warto zaznaczyć, że w tym okresie stosunek władz niemieckich do Polaków był bardziej liberalny. Ważny dla rozwoju Sokolstwa w państwie niemieckim był sam fakt powstania Związku oraz zaangażowanie lokalnych społeczności w sprawy polskości.
Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim
Dnia 17 lutego 1895 r. w Poznaniu nastąpiła zmiana władz związkowych. Postanowiono zmienić też nazwę Związku Sokołów Wielkopolskich (ZSW) na Związek Sokołów Polskich na całe Niemcy, ponieważ w planach dalekosiężnych centrali poznańskiej zaczęła się krystalizować wizja rozwoju ?Sokoła? wśród wychodźstwa polskiego na zachodzie państwa niemieckiego. W Zlocie sokolstwa w Bydgoszczy w dniach 3 i 4 sierpnia 1895 r. wzięły udział gniazda: bydgoskie, inowrocławskie, gnieźnieńskie, kruszwickie, strzeleńskie, toruńskie i chełmińskie. Do żupy środkowej podczas zlotu w dn. 11 sierpnia 1895 r. przystąpiły gniazda: berlińskie, charlottenburskie, poznańskie, śremskie i szamotulskie, do żupy południowej natomiast gniazda: ostrowskie, pleszewskie, miłosławskie i wrocławskie. Podczas zjazdu delegatów gniazd sokolich w Poznaniu 15 września 1895 r. podjęto uchwałę i powstał Związek Sokołów Polskich w Państwie Niemieckim. Organizacja ta przetrwała do 1939 r., zmieniła się jedynie struktura i nazwa.
Maksymilian Gruszczyński – założyciel „Sokoła” w Inowrocławiu
W latach 1919-1921 r. gniazda leżące na ziemiach polskich byłego zaboru pruskiego zostały włączone do Związku Towarzystw Gimnastycznych ?Sokół? w Polsce. Gniazda sokole działające poza zaborem pruskim 28 kwietnia 1919 r. zorganizowały swój zjazd delegatów. Jednak wielka masa członków sokolstwa polskiego w Niemczech wyjechała do Polski, Francji i Belgii. Wpłynęło to na zmniejszenie stanu liczbowego gniazd, niektóre uległy likwidacji. Ci sokoli, którzy wyjeżdżali z Niemiec, zabierali sprzęt, kasę, sztandary i dokumenty. W 1921 r. pozostałe w Niemczech gniazda okręgu berlińskiego i westfalskiego utworzyły Związek Sokołów Polskich w Niemczech. Na skutek nacisku Związku Polaków w Niemczech 23 stycznia 1927 r. w Essen ?Sokół? w Westfalii zmienił nazwę na Polski Związek Gimnastyczno-Sportowy w Niemczech. Sokoli w Polsce i w okręgu berlińskim uznali ten zjazd za nielegalny. Dnia 26 lutego 1928 r. w Berlinie dokonano korekty nazwy na: Związek Polskich Towarzystw Gimnastyczno-Sportowych ?Sokół? w Niemczech, która to organizacja przetrwała do 1939 r. W 1913 r. wydział ZSP w PN pracował w następującym składzie: Bernard Chrzanowski – prezes, dr Ksawery Zakrzewski – I z-ca prezesa, Stanisław Kochowicz – II z-ca prezesa, Tadeusz Powidzki – sekretarz, Jan Zabłocki – skarbnik, Julian Lange – naczelnik, Wiktor Gładysz – I z-ca naczelnika, Władysław Kulczyński – II z-ca naczelnika, Czesław Kędzierski – redaktor organu związkowego, Jan Grabarz (adwokat z Pomorza), Stefan Soborski, Wiktor Maćkowiak, Józef Dreyza, Czesław Borowicz – członkowie.
Oprac. Urszula Krężel
Źródło: Andrzej Bogucki, Towarzystwo Gimnastyczne ?Sokół? na Pomorzu 1893-1939, Centrum Informacji Naukowej Sokolstwa Polskiego, Bydgoszcz-Fordon 1997, ss. 432.