W najbliższą sobotę 23 listopada br. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” Gniazdo w Zakopanem świętować będzie 125. rocznicę powstania. Uroczysta gala odbędzie się w kinie „Sokół”, siedzibie zakopiańskiego gniazda.
Współczesne gniazdo „Sokoła” w Zakopanem słynie przede wszystkim ze wspaniałej Sokolni, w której mieści się kino oraz siedziba Towarzystwa. Sokoli spod Tatr znani są także za sprawą znakomitych biegów górskich, które odbywają się co roku w czerwcu pod nazwą Weekend Biegowy z Sokołem. Przy gnieździe działa także 6 sekcji: krótkofalarska, fitness, siatkówki, pływacka dla dzieci, biegowa i paralotniowa. Co więcej, planowane jest uruchomienie kolejnych – tenisa stołowego oraz proobronnej. Bez wątpienia „Sokół” w Zakopanem należy do jednego z najważniejszych i najaktywniejszych gniazd w Polsce.

W związku z powyższym uroczyste obchody, które rozpoczną się w sobotę o godz. 10.00 Mszą św. w Sanktuarium Najświętszej Rodziny, przyciągną gości z całego kraju. Uroczystości odbywają się pod Patronatem Prezydenta RP Andrzeja Dudy. W trakcie obchodów o godz. 12.00 odsłonięty zostanie pomnik Franciszka Marduły, zasłużonego przedwojennego działacza i ojca obecnego prezesa gniazda, który stanie przed historyczną siedzibą „Sokoła” w Zakopanem. Następnie uczestnicy obchodów wezmą udział w uroczystej gali w kinie „Sokół”.
Powstanie „Sokoła” w Zakopanem
W 1885 r. powstało gniazdo w Krakowie, do którego w 1892 r. dołączył hrabia Władysław Zamoyski. Zaledwie dwa lata później, w 1894 r. powstało Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Zakopanem, do którego to powstania przyczynił się ogromnie W. Zamoyski. Hrabia przekazał m.in. środki finansowe, grunt pod siedzibę i boisko przy ul. Jagiellońskiej. Pierwszym prezesem zakopiańskiego „Sokoła” został lekarz i działacz społeczny Wenanty Piasecki. W pierwszych latach istnienia zarząd Towarzystwa tworzyli m.in. Andrzej Chramiec, Stanisław Barabasz, Leonard Zwoliński.
W marcu 1905 r. podczas walnego zebrania został uchwalony statutu, w sierpniu z kolei odbył się Zlot Sokoli okręgu krakowskiego, w którym wzięło udział 29 drużyn sokolich. Poświęcono wówczas sztandar wykonany w zakładzie sztuki hafciarskiej Chlebowskiej w Krakowie. Na jednej jego stronie widniał obraz Matki Boskiej Częstochowskiej, a na drugiej szary sokół w locie. Na szarfach o barwach narodowych znajdowały się napisy: „Jednością silni” i „Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół w Zakopanem”.
Sokolnia zakopiańska
W 1906 r. Towarzystwo zakupiło plac przy ul. Orkana 2, a w 1908 r. rozpoczęło budowę sokolni. W 1909 r. poświęcił ją ks. Kazimierz Kaszelewski. „Sokół” liczył wówczas 149 członków, w tym 30 umundurowanych. Wkrótce w budynku „Sokoła” rozpoczęło działalność kino prowadzone przez Franciszka Pawlicę. Pierwszy film – „Quo vadis” – został wyświetlony 11 sierpnia 1913 r.
W okresie I wojny światowej TG „Sokół” kontynuowało działalność narodową, włączając się m.in. w organizowanie pomocy dla walczących Legionistów. W październiku 1918 r. na zebraniu w siedzibie „Sokoła” powołano Organizację Narodową na czele z Stefanem Żeromskim, która 1 listopada przekształciła się w Radę Narodową i objęła tymczasową władzę w Zakopanem. Od 1923 r. prężnie działał Oddział Narciarski „Sokoła”, a jego zawodnicy reprezentowali Polskę na licznych imprezach międzynarodowych. Powstały także kolejne sekcje sportowe: lekkoatletyczna, pływacka i piłkarska. W 1929 r. ukończono budowę nowej sokolni, wykorzystywanej następnie jako sala kinowo-teatralna.
Działalność Towarzystwa została przerwana z chwilą wybuchu II wojny światowej. Niemcy przejęli kino, zniszczyli akta, bibliotekę i część sprzętu. W tym okresie zaginał także sztandar „Sokoła”. W 1942 r. do starej sokolni przeniesiona została Miejska Zawodowa Straż Pożarna. Po zakończeniu wojny podjęto próby reaktywacji Towarzystwa, władze odmówiły jednak jego rejestracji. Odebrały także należący do niego majątek. Użytkownikiem nowego budynku „Sokoła” w 1946 r. został krakowski Okręgowy Zarząd Kin. Członkowie Oddziału Narciarskiego wraz z naczelnikiem Franciszkiem Mardułą zasilili szeregi Harcerskiego Klubu Narciarskiego.
Reaktywacja
Po przemianach politycznych w 1990 r. w Zakopanem odbyło się Zebranie Zespołu Reaktywującego zainicjowane przez Wojciecha Niedziałka i Franciszka Mardułę, który został Prezesem Towarzystwa. Decyzją Komitetu ds. Młodzieży i Kultury Fizycznej Związek Towarzystw Gimnastycznych „Sokół” został wpisany do rejestru stowarzyszeń i otrzymał osobowość prawną, z kolei Sąd Wojewódzki wpisał do rejestru stowarzyszeń zakopiańskie gniazdo „Sokoła”. W 1993 r. przedstawiciele zakopiańskiego „Sokoła” odzyskali budynek kina. W 1994 r. prezesem został Zbigniew Jaskier, a prezesem honorowym Franciszek Marduła. W 1995 r. miało miejsce poświęcenie nowego sztandaru zakopiańskiego „Sokoła”, którego projekt wykonał Krzysztof Jędrzejowski. Od 2007 r. prezesem Towarzystwa jest dh Stanisław Marduła, kontynuujący dzieło swojego ojca Franciszka Marduły.
W 2014 roku TG „Sokół” w Zakopanem obchodziło swoje 120-lecie. W świeżo wyremontowanej Sali kina Sokół odbyły się uroczyste obchody jubileuszu, podczas których ogłoszono decyzję magistratu miasta Zakopane, o przekazaniu „Sokołowi” przez miasto budynku sąsiadującego z kinem.
Dziś Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” w Zakopanem kontynuuje dzieło pokoleń. Pamiętając o historii i tradycji, zrzesza ludzi z pasją, współtworzy wydarzenia kulturalne, sportowe i rozrywkowe.