W okresie międzywojennym zdarzało się, że naczelnicy „Sokoła” cieszyli się taką samą jak prezesi gniazd. Z całą pewnością popularnością i zaangażowaniem dorównywał im Jan Tomczyk, wieloletni naczelnik gniazda leszczyńskiego oraz ostatni naczelnik Okręgu Leszczyńskiego „Sokoła”.
Jan Tomczyk w przedwojennym stroju gimnastycznym
Jan Tomczyk (1910-1980)
Urodził się 8 Marca 1910 r. w Duisburgu (Niemcy) w rodzinie polskiego emigranta zarobkowego Ignacego Tomczyka (górnika i maszynisty kolejowego) i Marii z domu Józefowicz. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w maju 1920 r. rodzina Tomczyków, rodzice wraz z czwórką dzieci (Janem, Anną, Henrykiem i Zygmuntem) wracają do Polski i zamieszkują w Lesznie, które kilka miesięcy wcześniej na mocy traktatu wersalskiego zostało przyłączone do Polski.
W wolnej Polsce
Jan Tomczyk naukę rozpoczął jeszcze w Szkole Podstawowej w Niemczech, którą po przyjeździe do Leszna kontynuował. Następnie ukończył Państwową Szkołę Przemysłowo-Handlową w Lesznie i w roku 1926 rozpoczął praktykę, a następnie pracę zawodową w PKP Leszno. Do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lesznie wstąpił w sierpniu 1922 r., w wieku zaledwie 12 lat. Od tego roku aktywnie udzielał się w sekcji gimnastycznej dla młodzieży. W 1926 r. Jan Tomczyk jest już członkiem pierwszego zastępu gimnastyków w leszczyńskim „Sokole” (najbardziej zaawansowana grupa druhów z gniazda leszczyńskiego).
Legitymacja członkowska Jana Tomczyka
W styczniu 1927 17-letni Jan zostaje pełnoprawnym członkiem leszczyńskiego gniazda „Sokola”. Już trzy lata później pełni funkcję naczelnika gniazda w Lesznie (funkcję tę sprawuje do 1937 r.), a w roku 1938 (po wyjeździe dotychczasowego naczelnika Tadeusza Rydlewicza) obejmuje stanowisko naczelnika Okręgu Leszczyńskiego, piastując ten urząd aż do wybuchu II wojny światowej. W latach międzywojennych bierze udział w wielu zawodach i zlotach organizowanych przez „Sokola” w Polsce i za granicą. W październiku 1937 r. Jan Tomczyk żeni się ze Stefanią z domu Ratajczak, druhną leszczyńskiego „Sokoła” od 1933 r. Urodziło im się dwoje dzieci: Henryka Maria (1939) i syn Zbigniew Kazimierz (1942). Wcześniej w kwietniu 1932 rozpoczyna służbę wojskową w 55 Pułku Piechoty w Lesznie, gdzie kończy Szkołę Podoficerską. Służbę zakończył w stopniu kaprala i we wrześniu 1933 roku i został przeniesiony do rezerwy.
W II RP
W okresie międzywojennym Jan Tomczyk działa bardzo aktywnie. W wieku 15 lat uczestniczy w 1925 r. w Zlocie Sokolstwa Dzielnicy Wielkopolskiej w Poznaniu, który odbywa się w 900. rocznicę koronacji Bolesława
Chrobrego na króla Polski. Dwa lata później 5-6 czerwca 1927 wyjeżdżą na Zlot Sokolstwa Polskiego we Lwowie, który odbywa się w związku z 60-leciem „Sokoła-Macierzy” we Lwowie. Podczas VII Zlotu Sokolstwa Polskiego w Poznaniu w 1929 r. zdobywa III miejsce w zawodach niższego stopnia. W tym czasie naczelnik Tomczyk nie ogranicza się tylko do udziału w imprezach i kursach krajowych, ale bierze także udział w 6-tygodniowym kursie dla naczelników organizowanym przez Česká Obec Sokolská (Czeski Związek Sokoła) odbywającym się od 19 maja do 29 czerwca 1929 oraz w Wszechsokolskim Zlocie w Belgradzie odbywającym się w dniach 23 czerwca – 1 lipca 1930 r. i IX Wszechsokolskim Zlocie w Pradze w czerwcu 1932 r.
Jan Tomczyk na kursie dla naczelników w czeskiej Pradze (trzeci rząd od dołu, trzeci z prawej)
Aktywny „Sokół”
W 1933 r. z liczną grupą druhów Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Lesznie wyjeżdża na Zlot we Lwowie organizowany w związku z przypadającą w tym roku 250. rocznicą odsieczy wiedeńskiej. Ponadto w 1935 jedzie na Zlot do Berlina. W 1937 r. uczestniczy w VIII Zlocie Sokolstwa Polskiego w Katowicach, w związku z 15. rocznicą powrotu Górnego Śląska do Polski oraz 70. rocznicą powstania Sokolstwa Polskiego. Jego umiejętności i zaangażowanie zostają docenione w 1935 r., kiedy zostaje powołany do kadry olimpijskiej gimnastyków na Igrzyska Olimpijskie w Berlinie w 1936 r. Uczestniczy w obozie przygotowawczym do Igrzysk Olimpijskich w Kozłówce, jednak ostatecznie udziału w igrzyskach nie bierze.
Jan Tomczyk z grupą sokołów leszczyńskich na Zlocie Sokolstwa Polskiego we Lwowie w 1927 r. (drugi od lewej)
Jeszcze w 1939 r. jako Naczelnika Okręgu leszczyńskiego „Sokola” bierze udział w Zjeździe Rady Okręgu Leszczyńskiego 12 marca, następnie w kwietniu przeprowadza wizytację gniazd w Rawiczu, Gostyniu, Poniecu i Krobi. 7 maja 1939 uczestniczy w Zjeździe Rady Dzielnicy Wielkopolskiej, a 4 czerwca bierze udział w Zlocie Okręgu Leszczyńskiego.
Po wybuchu wojny
Jan Tomczyk 24 sierpnia 1939 r. został zmobilizowany do 68 Pułku Piechoty (pułk wszedł w skład Armii Poznań pod dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby i brał udział w bitwie nad Bzurą). Do niewoli dostał się 27 września 1939, skąd został zwolniony 10 października 1939. Po zwolnieniu wraca do Leszna. W czasie okupacji pracował w Fabryce Pomp w Lesznie (firma A. Kramer). Była to kontynuacja przedwojennej pracy w Fabryce Maszyn i Pomp inż. W. Kraupe. W czasie okupacji wraz z rodziną został wysiedlony z domu na ul. Narutowicza 74 m.5 i przenosi się do rodziny na ul. Bracką 13. Niewiele później 26 sierpnia 1940 r. zostaje aresztowany przez Gestapo, skąd został jednak szczęśliwie zwolniony 21 marca 1941 r. Po klęsce Niemiec nie uniknął aresztowania przez NKWD 21 lutego 1945 r. w Lesznie. W marcu 1945 r. został przewieziony do Krakowa, gdzie był przetrzymywany w więzieniu św. Michała. Po zwolnieniu 28 lipca 1945 r. ostatecznie wraca do Leszna.
Po wojnie przez wiele lat przechowywał sztandar gniazda „Sokoła” w Lesznie, który następnie trafił do Muzeum Okręgowego w Lesznie. Pracował zawodowo w wielu instytucjach. Nie zaprzestał działalności sportowo-społecznej, udzielał się m.in. w klubie sportowym Unia Leszno, gdzie z sukcesami prowadził sekcję gimnastyczną, a także był wieloletnim członkiem Zarządu K.S. Unii Leszno. Był również członkiem komitetu budowy nowego stadionu im. Alfreda Smoczyka oraz sędzią ligowym zawodów żużlowych. Do dzisiaj pozostaje jednym z najbardziej rozpoznawalnych działaczy leszczyńskiego „Sokoła” przed wojną. Jan Tomczyk zmarł 30 listopada 1980 po krótkiej chorobie, spoczywa na cmentarzu w Lesznie w grobowcu rodzinnym Tomczyków.
Damian Małecki
Źródło: Artykuł powstał na podstawie przesłanych materiałów oraz zdjęć od p. Zbigniewa Tomczyka (syna Jana).