W ubiegłym roku przedstawialiśmy na portalu wSokole.pl książkę dh. Damiana Małeckiego pt. Towarzystwo Gimnastyczne 'Sokół’. Droga do zwycięstwa, której autor zaciekawił nas fascynującymi dziejami sokolstwa polskiego. Rok 2014 to również ukazanie się książki dr Agnieszki Mirkiewicz pt. Zarys dziejów sokolstwa słowiańskiego 1862-1939. Autorka niniejszej publikacji znakomicie wykorzystała okazję, aby w dziewięciu rozdziałach przeprowadzić nas przez intrygującą historię towarzystw sokolich wśród narodów słowiańskich. Jest to jedyne tego typu opracowanie książkowe. Dzięki niemu możemy spróbować dokonać porównania działalności i rozwoju ?Sokoła? polskiego z innymi, pokrewnymi ruchami na gruncie słowiańskim. Kolejne rozdziały koncentrują się na wybranych organizacjach sokolich Czechów i Słowaków, Słoweńcow, Chorwatów, Serbów, Polaków, Bułgarów, Ukraińców, Rosjan, Serbołużyczan oraz Związku Sokolstwa Słowiańskiego powstałym w 1925 r. Bogactwo treści nie pozwala nam na odpowiednie przytoczenie szczegółowych zagadnień dlatego pozwolimy sobie przedłożyć Państwu zarys ?Zarysu??, który ma za zadanie pobudzić Państwa ciekawość i skłonić do baczniejszego przyjrzenia się opracowaniu dr A. Mirkiewicz.
W lutym 1862 r. w Pradze założono Praskie Zrzeszenie Gimnastyczne ?Sokół?, które za motto obrało sobie hasło Tużme se czyli Krzepmy się, a za cel wzmocnienie narodu czeskiego i wyrwanie go spod niemieckiej dominacji. Rozwój stowarzyszenia kierowanego przez Jindřicha Fügnera i Miroslava Tyrša był błyskawiczny ? już w niecałą dekadę po jego założeniu, zrzeszało ponad sto gniazd i ponad 10 tys. członków. Nic więc dziwnego, że szybko zainteresowano się ruchem sokolim, a najszybciej zaczęto nadawać mu kształt w Słowenii, gdzie już w 1863 r. Steven Mandica założył w Lublanie organizację ?Jużni Sokol?, co można tłumaczyć jako ?Południowy Sokół?. Wkrótce dołączył do niej ?Lublanski Sokol?. W 1867 r. rozpoczęło swoją działalność Towarzystwo Gimnastyczne we Lwowie, które później przyjęło nazwę ?Sokół?. Po kilkunastu latach zaczęły masowo powstawać polskie gniazda sokole, co objęło nie tylko Galicję, ale również pozostałe ziemie polskie znajdujące się pod zaborami. Pierwsze gniazdo chorwackie ?Hrvatski Sokol? powstało w Zagrzebiu w 1874 r. Serbowie cieszyli się niepodległym państwem, więc recepcja idei sokolej na grunt serbski dokonała się dość późno. Dopiero w 1904 r. powstało pierwsze serbskie gniazdo w Karłowicach. W 1910 r. ?Soko? połączył się ze starszą organizacją gimnastyczną ?Dušan Silni? tworząc Związek Sokolstwa Serbskiego ( Savez Sokolskich Društava ?Dušan Silni?). W 1919 r. w Novym Sadzie doszło do połączenia sokolich organizacji ze Słowenii, Chorwacji i Serbii w Związek Sokolstwa Jugosłowiańskiego. Bułgarzy również podchwycili ideę gimnastyki, choć u nich zamanifestowała się ona rozwojem wielu towarzystw gimnastycznych o różnych nazwach, z których najpopularniejszy był ?Junak?. Pierwsze gniazdo bułgarskiego ?Sokoła? powstało w Sofii w 1885 r. Rozwój Sokolstwa polskiego dał impuls do założenia przez Ukraińców Towarzystwa ?Sokił?, które rozpoczęło działalność w 1893 r. Oczywiście niezwykle zaskakującym byłby brak sokolstwa w największym kraju słowiańskim ? Rosji. Ideę sokolą na gruncie rosyjskim zaszczepili już ok. 1870 r. Czesi, którzy najczęściej byli nauczycielami gimnastyki. Oficjalnie ?Sokół? w Rosji został zarejestrowany w 1907 r. Rosjanie okazali się jednak mniej zainteresowani programem sokolim niż inne narody ? w dużej mierze z tego powodu, że nie istniała konieczność podejmowania przez nich walki narodowo-wyzwoleńczej. Najpóźniej bo w 1920 r. powstał w Budziszynie ?Sokół? Serbołużyczan kierowany przez Jana Skalę.
Wszystkie słowiańskie organizacje sokole połączyły się w 1925 r. na zjeździe w Warszawie powołując do życia Związek Sokolstwa Słowiańskiego. Działalność Związku oraz poszczególnych, sokolich organizacji narodowych, został brutalnie przerwany przez wybuch II wojny światowej. Po wojnie większość z nich miała poważne trudności z kontynuowaniem działalności, gdyż władze komunistyczne traktowały ?Sokoła? jak organizację wrogą. Dopiero koniec XX w. przyniósł tendencję prężniejszego reaktywowania wpływowej niegdyś organizacji sokolej.
Mamy nadzieję że udało nam się przekonać Państwa do sięgnięcia po tę niewątpliwie wartościową pozycję, która nie tylko stanowi istotny wkład w rozwój historii sportu, ale przede wszystkim stanowi przełom w badaniach nad sokolstwem w krajach słowiańskich.
Mateusz Olejnik